Muzeum Jana Kochanowskiego w CZARNOLESIE powstało w 1961. Mieści się w dworze rodziny Jabłonowskich, której to zawdzięczamy zachowanie bezcennych pamiątek po poecie, a przede wszystkim kultywowanie historii tego miejsca.
Józef Aleksander Jabłonowski, wojewoda nowogrodzki, kupił Czarnolas w 1761 r. i wprowadził się do domu poety. Kupił Czarnolas zapewne nie tylko dla posiadłości, ale również z sentymentu do Jana Kochanowskiego. Rozpoczął zbieranie pamiątek po poecie i dokumentowanie jego życia.
radom.wyborcza.pl
Geneza Muzeum związana jest z książęcą rodziną Jabłonowskich z Wołynia, która w połowie XIX w. zakupiła Czarnolas z myślą o gromadzeniu pamiątek po Janie Kochanowskim. Jabłonowscy byli fundatorami dworu zbudowanego w stylu klasycystycznym i kaplicy neogotyckiej, usytuowanych w parku założonym jako dendrologiczny przez znanego ogrodnika J. Stichego [Czech].
culture.pl
Poprzednikiem obecnego dworu był drewniany dwór z 1789, który spalił się w 1853.
W międzyczasie - i później - Czarnolas zmieniał właścicieli. Należał m.in. do Raczyńskich i Lubomirskich..
 |
| Dwór Jabłonowskich, XIX w., i zabytkowa oficyna dworska |
 |
| Park krajobrazowy w stylu angielskim, 1 poł. XIX w., 1907 |
 |
| Oficyna dworska, 1 poł. XIX w. (k. XVIII w.?) |
Oficyna jest najstarszym obiektem w całym zespole, powstała najprawdopodobniej pod koniec XVIII wieku. W drugiej połowie XIX wieku, po spaleniu się dworu służyła jako letnia rezydencja dla księżnej Ludgardy z Tyszkiewiczów oraz miejsce przechowywania pamiątek po Kochanowskim, między innymi żelaznych drzwi, fotela i dawnych wydań jego dzieł.
dipp.info.pl
Na stronie Muzeum widnieje informacja, że budynek został zbudowany "z wykorzystaniem materiałów rozbiórkowych z dawnego dworu następców rodziny Kochanowskich".
Znalazłam też ciekawy artykuł z 2022 pt. "Sensacyjne odkrycie w Czarnolesie. Badacze uważają, że to pozostałości dworu Jana Kochanowskiego". Oto fragment:
Podczas remontu dworskiej oficyny na terenie Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie odkryto stare fundamenty i piwniczkę. Badacze podejrzewają, że to mogą być pozostałości dworskiej zabudowy rodu Kochanowskich, która nie dotrwała do obecnych czasów.
radom.wyborcza.pl
Prace związane z rewitalizacją i adaptacją oficyny dworskiej trwały dwa lata. (...)
Zachowane elementy architektury drewnianej, tj. ściana wieńcowa, krokwie czy belki stropowe, przeszły konserwację i zostały zabezpieczone przed szkodliwym działaniem warunków atmosferycznych. Wymieniono kamienne schody, odtworzono oryginalne gontowe zadaszenie i wyjście do ogrodu na drewniany taras. W pomieszczeniu, w którym będzie prowadzona działalność edukacyjna, została ułożona nowa podłoga z desek, a w sieni położono drewniany bruk. Na ścianach znajdują się tak jak dawniej tynki z gliny zmieszanej ze słomą. Z zewnątrz drewniany budynek został pomalowany na biało, okna wraz z okiennicami i drzwi mają bladozielony kolor.
dzieje.pl
A tak oficyna wyglądała przed remontem. Wg projektu przywrócono jej pierwotny wygląd, który zatraciła na skutek remontów i modernizacji, i odtworzono, rzadko spotykany, komin "butelkowy". Tylko czy to jest jeszcze zabytek skoro prawie wszystko jest nowe?
W oficynie działa obecnie kafejka, ale można też zjeść obiad.
Na tyłach dworu znajduje się kaplica.
 |
| Dwór Jabłonowskich, XIX w. |
 |
| Kaplica, 1830, w miejscu dworku Jana Kochanowskiego z 1560 |
Kaplica powstała na miejscu gdzie przed wiekami stał drewniany dwór Jana Kochanowskiego i jego najbliższych. Jest ona fundacją księżnej Magdaleny z Raczyńskich Lubomirskiej, a następnie jej córki Teresy z Lubomirskich Jabłonowskiej. Powstała w latach 1826-36 według projektu Władysława Czarnowskiego.
dipp.info.pl
Było to rodzinne mauzoleum, ale też pierwsza sala wystawowa, gdzie prezentowano pamiątki po poecie.
Kaplica zawiera
mury pozostałe po pożarze dworu Kochanowskich w 1720, a ze
zdjęcia i opisu na
fotopolska.eu wynika, że jest to właśnie to, co widać na pierwszym planie!
Ze Słownika Geograficznego:
(...) kawał muru, może 20 stóp kubicznych wielki, o bokach formy trapezów. Mur ten okratowano przed chciwością archeologów drewnianemi kratami; jest on jedyną pamiątką po domu, w którym mieszkał poeta. |
| Wnętrze kaplicy |
 |
| Polski Orzeł i litewska Pogoń |
W kaplicy pochowani są członkowie rodów Jabłonowskich i Lubomirskich. Wg Słownika Geograficznego dalej są piwnice Kochanowskich.
Widoczny na zdjęciu poniżej
szpaler lipowy prowadzący do obelisku został zasadzony w poł. XIX w.
 |
| Widok z kaplicy na aleję prowadzącą do miejsca, w którym rosła lipa |
 |
| Obelisk, XIX w., na miejscu lipy |
Słynna lipa uschła. Jeszcze w XIX w. stał jej zmurszały pień.
Drzewo upamiętnia obelisk, na który składa się popiersie Piotra Kochanowskiego, bratanka poety, symboliczny sarkofag z imieniem "URSZULA" i fragment Trenu XIII.
Podobno rzeźbiarz pomylił Kochanowskich i zamiast poety wykonał wizerunek Piotra :)
Sprawa jest o tyle ciekawa, że wiele źródeł podaje, że jest to popiersie Piotra, łącznie ze stroną Muzeum, gdzie jest nawet
zdjęcie, a jednocześnie tablica pod obeliskiem (i
Słownik Geograficzny) informuje, że jest to popiersie Jana. Poza tym wg
Słownika na sarkofagu jest napis "Urszulka", a nie "Urszula". Co tam się stało???
Tuż obok znajduje się głaz w formie ławy, na którym poeta rzekomo siadywał. Ma zapewniać wenę poetycką każdemu, kto na nim usiądzie.
Najcenniejszymi eksponatami Muzeum są drzwi pochodzące ze spalonego w 1720 dworu Kochanowskich (w pierwszej sali) i oryginalny fotel (w ostatniej).
Symbolem zabudowy czarnoleskiej poety są renesansowe drzwi, oprawione w kamienny portal, które niegdyś prowadziły do pomieszczenia zwanego skarbczykiem lub lamusem. Drugą niezwykłą pamiątką związaną z poetą jest renesansowy fotel, pięknie przyozdobiony barokowym dekoracjami snycerskimi, już w późniejszym okresie.
dipp.info.pl
 |
| Inicjały "IK" i herb "Korwin" (kruk ze złotym pierścieniem) |
Dębowy fotel z herbem Kochanowskich został obity oślą skórą z wytłaczanym wzorem (kurdybanem).
A oto inne interesujące eksponaty.
 |
| Fragm. tympanonu fundacyjnego z kaplicy w Sycynie |
Kaplicę wybudował w l. 1605 - 07 Adam Kochanowski, bratanek poety. Zachowała się łacińska inskrypcja: "Adam Kochanowski sędzia ziemski..."
Sycyna to miejsce urodzenia Jana Kochanowskiego (1530). W tamtejszym parku wyeksponowano fundamenty dworu z XV / XVI w.
 |
| Stół marmurowy inkrustowany, Wenecja, 2 poł. XVII w. |
 |
| Szafka intarsjowana, 1 poł. XVIII w. |
 |
| Sepet dwudrzwiowy zdobiony kością słoniową, Włochy, 1 poł. XVII w. |
Jan Kochanowski przebywał w Czarnolesie od ok. 1570. Zmarł w Lublinie w 1584 i pochowany został w kościele w ZWOLENIU zgodnie ze swoją wolą. W latach 1566-1575 pełnił tam funkcję plebana.
Jednak losy jego szczątków, a zwłaszcza wykradzionej w 1791 czaszki (czyjej?), są dość skomplikowane i niepewne, o czym można przeczytać w wielu miejscach, np. w tym artykule z 2022 oraz na stronie parafii:
Przykościelny cmentarz w Zwoleniu jest stosunkowo mały, toteż szybko zapełniał się. Zachodziła wtedy potrzeba likwidacji (...) najstarszych grobów przez przeniesienie znajdujących się w nich jeszcze szczątków (...) do wspólnego grobu zwanego ossarium (...). Szczególnie było to konieczne w czasie panujących epidemii (...). Ossarium znajdowało się obok dzwonnicy i już w roku 1598 określane było jako starożytne.(...) Istniało jeszcze w latach dwudziestych naszego stulecia [XX w.], a zlikwidowano go podczas rozbudowy kościoła. Do ossarium przenoszono również szczątki z podziemi kaplic. Odstępstwo od tego zrobiono w stosunku do szczątków rodziny Kochanowskich, usuniętych z podziemia kaplicy w 1830 roku, które pochowano we wspólnym grobie na cmentarzu przykościelnym przed drzwiami głównymi kościoła (...).
Po tym wszystkim można chyba powiedzieć, że jest to bardziej grób symboliczny niż prawdziwy.
Co do samej czaszki, to nie mogę nie przytoczyć, szokującego dla mnie, fragmentu listu T. Czackiego do ks. Izabeli Czartoryskiej, której to czaszkę przekazał:
W Zwoleniu Miasteczku Królewskim spoczywają zwłoki Kochanowskich. Tysiąc siedemset dziewięćdziesiątego pierwszego roku wszedłem do Grobu w kościele parafialnym będącego – Znalazłszy w Trumnie tabliczkę cynową świadczącą existencją zwłok Jana Kochanowskiego; głowę Jego wziąłem – Tę szacowną Relikwię składam w ręce Izabelli z Hrabiów Flemingów Xiężny Czartoryskiej – Adama Xiążęcia Czartoryskiego Małżonki – aby ta uczonego Polaka głowa, pod nadzorem tej znakomitej cnotą i nauką obywatelki, z innymi pamiątkami Ojczyzny naszej, i zasłużonych w kraju ludzi, dla czci od obecnych i przyszłych pokoleń zostawała.
NEKROPOLIA RODU KOCHANOWSKICH
A teraz zwiedzanie kościoła, pod kątem Kochanowskich i nie tylko.
 |
| Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, 1564-1595 |
 |
| Wieża, 1928 |
Jeden z trzech dzwonów w wieży pochodzi ze starej dzwonnicy i został ufundowany przez Kochanowskich. Wieżyczki mają przypominać krakowską szopkę.
Kaplica Kochanowskich (św. Franciszka) powstała ok. 1610 z fundacji Adama Kochanowskiego, sędziego ziemi lubelskiej. Był on również fundatorem wspomnianej wcześniej kaplicy w Sycynie.
Oprócz epitafiów Jana Kochanowskiego i innych członków rodziny, warto zwrócić uwagę na zabytkową kamienną mensę z płaskorzeźbą w formie dwóch skrzyżowanych rąk (symbol zakonu franciszkanów) pod nowym ołtarzem.
I jeszcze ciekawostka ze strony parafiazwolen.pl:
W roku 1980 stojący przy wejściu na cmentarz „dom pogrzebowy” przebudowany został na kaplicę cmentarną. Ołtarz jej wyposażony został fragmentami z rozebranego drewnianego ołtarza [z 1900] z kaplicy Kochanowskich przy kościele w Zwoleniu.
 |
| Epitafium Jana Kochanowskiego - czerwony chęciński marmur; u dołu kartusz herbowy i herb "Korwin", pocz. XVII w. |
Jan Kochanowski, wojski sandomierski, tu spoczywa. Aby uczony przechodzień nie minął bez uczczenia prochów tak wielkiego męża, którego pamięć u ludzi wykształconych trwać będzie wiecznie, marmur ten znakiem widocznym. Zmarł w roku 1584, dnia 22 sierpnia, mając lat 54.
Naprzeciwko znajduje się druga kaplica związana z rodziną Kochanowskich. Krypta w niej została zasypana.
 |
| Kaplica Owadowskich, 1620-1630 |
Kaplicę ufundowała wnuczka Jana Kochanowskiego, Zuzanna Wołucka.
Fresk autorstwa Z. Gedliczki z 1948 przedstawia nadanie praw miejskich Zwoleniowi przez Władysława Jagiełłę. U stóp króla znajdują się herby Rzeczypospolitej (z orłem w koronie) oraz miasta Zwolenia (z literą S i datą 1425).
 |
| Ołtarz pw. św. Stanisława, l. 30. XVII w. |
W centrum widnieje płaskorzeźba przedstawiająca morderstwo świętego biskupa Stanisława ze Szczepanowa. Za plecami świętego stoi z podniesionym mieczem król Bolesław Śmiały. Po obu stronach płaskorzeźby stoją figury dwóch świętych kobiet, z lewej – św. Salomei, z prawej – św. Kunegundy (Kingi). Na owalnych wypukłych obrazkach widnieją wizerunki św. Wawrzyńca (od lewej) i św. Szczepana (od prawej) dwóch Diakonów. W górnej części ołtarza w prostokątnych ramach mieści się obraz św. Piotra, pochodzi on z XVII wieku. Na ołtarzu stoi pseudogotycki krzyż z XIX wieku.
parafiazwolen.pl
 |
| Ołtarz główny, k. XVIII w.: figury św. Pawła po lewej stronie i św. Piotra - po prawej, polichromia, 1948, barokowa wieczna lampka, XIX w. |
Na powyższym zdjęciu widać także 3 zacheusze (malowane krzyże w ozdobnej oprawie związane z konsekracją kościoła). Zostały odkryte w 2011 i pochodzą z XVII w.
 |
| Barokowa drewniana ambona, XVIII w., z figurami 4 ewangelistów |
Powyżej zabytkowe kropielnice i późnobarokowe, XVIII-wieczne krzyże przy wejściach do naw bocznych. Nawy dobudowano w 1927, przez co kaplice Kochanowskich i Owadowskich zatraciły swój pierwotny wygląd.
 |
| Znak z 1901 nad chrzcielnicą w południowej nawie |
Raz na dzień za ucałowanie tego krzyża umieszczonego w kościele i odmówienie „Ojcze nasz” 100 dni odpustu.
 |
| Siedziba Bractwa Różańcowego, 1902 - w l. 50. XX w. salka katechetyczna, ob. kaplica przedpogrzebowa |
Pozostałości po cmentarzu przykościelnym to epitafium na murze kościoła i 1 pomnik.
 |
| Epitafium Joanny Lemańskiej, ok. 1850 |
 |
| Pomnik na grobie Barbary Burdzickiej, dziedziczki Grabowa i Strykowic Błotnych, 1819 |
Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie,
Twoja łaska, Twa dobroć, nigdy nie ustanie
Chowaj nas póki raczysz, na tej niskiej ziemi,
jeno zawżdy niech bedziem pod skrzydłami Twymi.
Jan Kochanowski
Na tym wyjeździe miałam wyjątkowo mało czasu. O ile w Czarnolesie udało mi się zobaczyć wszystko, co chciałam, o tyle w Zwoleniu praktycznie biegałam po kościele. Przegapiłam ołtarze boczne z XVII w., drewniany chór muzyczny, a na zewnątrz napisy od strony prezbiterium i kaplicy Kochanowskich, o których zresztą nie wiedziałam. Nie weszłam do krypty.
Z autobusu widziałam kaplicę św. Anny z 1854 przy ul. Wojska Polskiego. To teren dawnego cmentarza cholerycznego.
Czarnolas i Zwoleń to na pewno miejsca warte odwiedzenia. Najlepiej samochodem, bo komunikacja w tych okolicach, niestety, jest dość słaba.
https://www.muzeumkochanowski.pl/
http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_I/759
https://msl.nogravity.io/trasa-niebieska/czarnolas/ciekawe-miejsca/muzeum-jana-kochanowskiego-w-czarnolesie
https://dipp.info.pl/baza-dipp/mazowieckie/powiat-zwolenski/gmina-policzna/dwor-czarnolas
https://dzieje.pl/dziedzictwo-kulturowe/xix-wieczna-oficyna-w-muzeum-jana-kochanowskiego-w-czarnolesie-wyglada-jak
https://radom.wyborcza.pl/radom/7,48201,28829965,czy-w-czarnolesie-odkryto-pozostalosci-dworu-jana-kochanowskiego.html
https://culture.pl/pl/miejsce/muzeum-im-jana-kochanowskiego-w-czarnolesie
https://parafiazwolen.pl/historia-kosciola-i-parafii
NEKROPOLIA RODU KOCHANOWSKICH, A. Skała, UMCS Lublin
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz