Marki

Do Marek planowałam pojechać już od dłuższego czasu z powodu osiedla robotniczego, fabryki i pałacyku Briggsów z końca XIX w. Informacja na stronie miasta zachęca: "stopień zachowania tego zabytku, stawia go na pierwszym miejscu w szeregu zachowanych osiedli i zespołów fabrycznych z końca XIX w. w Polsce".

Dojazd do Marek ul. Radzymińską zdecydowanie boli, tak jak każda wylotówka z Warszawy. Nowe budynki i reklamy, ale czujności tracić mimo wszystko nie wolno - są też stare zabudowania kolejowe i kilka starych domów.
Pojechałam na sam koniec Marek, żeby potem wracać, a jednocześnie zobaczyć, co i gdzie jest po drodze. Plan oczywiście miałam, ale przecież nigdy nie ma na nim wszystkiego. Np. karawaki nie było.
Zaczęłam od kościoła pw. św. Andrzeja Boboli z 1931 r. na osiedlu Struga.

Jest to pierwszy kościół w Polsce pod tym wezwaniem. Jego budowniczy, ks. Antoni Poławski, był przekonany, że to św. Andrzej Bobola ocalił okolice Warszawy przed bolszewikami w 1920 r.
Kościół był uszkodzony podczas II wojny światowej, zaś nawy boczne zostały dobudowane w latach 80. XX w. Wyposażenie jest współczesne.
W 2016 kościół przeszedł remont elewacji.

W pobliżu kościoła znajduje się ciekawy budynek, który podejrzewałam o bycie stacją kolejową "Struga", ale jednak nie. Musiała być blisko, bo na skwerze w pobliżu domu znajduje się tablica informacyjna na jej temat. Można przeczytać, że 15 VIII 1920 r. o 6.50 "Żołnierze pułku wileńskiego na szlaku do boju o Radzymin spotkali tu dowódcę swojej dywizji generała Jana Rządkowskiego". 15 sierpnia wieczorem "W tym miejscu krajobraz po bitwie o Radzymin wyglądał przygnębiająco. Stąd rannych żołnierzy, przybywających kolejką, wywożono do warszawskich szpitali." 
Tablice informacyjne powstały z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Radzymina i jest ich w Markach kilka. Jest to SZLAK BOJOWY 85 PP STRZELCÓW WILEŃSKICH MARKI - RADZYMIN.

Al. J.Piłsudskiego 238

Ponieważ nic specjalnego z autobusu nie zauważyłam, podjechałam do centrum, bo tam zdecydowanie było co robić.

Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP z 1903 r. jest wg mnie o wiele ładniejszy i ciekawszy, również z powodu otoczenia. Prowadzi do niego aleja, która musi wyglądać pięknie, jak są liście.

Jest to gotyk nadwiślański.

Kościół należy do parafii św. Izydora, utworzonej w 1917 r.
Przy kościele znajduje się wystawa zorganizowana z okazji 100-lecia parafii.

W 1944 wojska niemieckie wysadziły wieżę. Krzyż, który ją wieńczył, ocalał i stoi w pobliżu kościoła. Wieżę odbudowano w 1961 r.

KRZYŻ

Z KOŚCIELNEJ WIEŻY

ZBURZONEJ PRZEZ HITLEROWCÓW

W DNIU WYZWOLENIA MAREK 7 IX 1944

Na pobliskim Skwerze Imienia Żołnierzy Wyklętych stoi parowóz upamiętniający Marecką Kolej Dojazdową. A obok - wystawa plenerowa.

Al. Piłsudskiego/ Reytana

Kolejka na stacji w Markach - jedno z najstarszych zdjęć ciuchci mareckiej pochodzące z początku XX wieku

Szłam dalej w kierunku centrum. A po drodze...

Al. Piłsudskiego/ Bandurskiego

Al. Piłsudskiego 83

Najpierw oczywiście weszłam w bramę :) Całe szczęście, że potem spojrzałam w górę, bo zobaczyłam TO!!!

  

Świerczewskiego !!! 83

A obok rzeczka Długa. Jakby iść jej prawą stroną, Bandurskiego, a potem Suchocińską, doszłoby się do Chudoby, gdzie w środku niczego stoi przepiękna kapliczka.

Nieco dalej znalazłam karawakę. Po raz pierwszy została ustawiona "w latach 50. XIX w. jako votum wdzięczności lub wyraz prośby o ocalenie przed epidemią cholery". Następna pojawiła się tu na początku lat 60. XX w., a obecna jest z roku 2011 (tablica informacyjna).

Karawaka, krzyż choleryczny, krzyż morowy – krzyż pochodzący XVI-XVII wieku z miasta  Caravaca w Hiszpanii. W czasie trwania zaraz rozprzestrzenił się na wschód, bardzo popularny w Polsce pod koniec XVIII, w XIX i na początku XX wieku. [...] karawaka nie może być traktowana jako synonim pojęcia krzyż morowy, które ma szersze znaczenie i dotyczy wszystkich krzyży, niezależnie od formy, które były fundowane w związku z zarazą.

                       Wikipedia

Przeszłam na drugą stronę, bo tam było to, co najciekawsze, czyli pałacyk Briggsów, zabudowania fabryczne i osiedle robotnicze. To z tą angielską rodziną fabrykantów wiąże się historia i rozwój Marek.

Marki jako wieś powstały pod koniec XVI w. Przez ostatnie 20 lat XIX w. stały się jednym z najnowocześniejszych ośrodków przemysłu włókienniczego.

"W roku 1883 tereny należące do spółki udziałowej pod nazwą “Folwarki z cegielnia wójtostwa Marki” przeszły na własność przemysłowców angielskich. Pojawili się oni w Królestwie Polskim z zamiarem uruchomienia na tym terenie filii, aby w ten sposób przeskoczyć barierę celną, narzuconą przez Rosję, broniącą się w ten sposób przed obcą konkurencją."  

                                                                                                                                    www.marki.pl

                                                                                                            

I z tej samej strony:

"Pod koniec XIX w. Marki liczyły około 10 tysięcy mieszkańców i były jednym z najpotężniejszych ośrodków przemysłowych w Królestwie. Pierwsza wojna światowa spowodowała zahamowanie rozwoju gospodarczego i dewastację parku maszynowego. Zakład odbudowano, ale odcięcie od chłonnego rynku wschodniego wymusiło ograniczenia w produkcji. Niestety druga wojna światowa dokonała całkowitego zniszczenia zakładu. Ocalał tylko komin oraz budynki kotłowni turbinowej, co stanowi dziś cenny obiekt architektury przemysłowej."

Szkoła elementarna, 2 poł. lat 80. XIX w.; Fabryczna/ Piłsudskiego

Szkoła powstała "dla dzieci robotników przy fabryce Briggsów", o czym informuje tablica widoczna na zdjęciu, i jest zabytkiem. Można do niej swobodnie wejść - obecnie jest to Marecki Ośrodek Kultury.

Budynek powstał wg projektu warszawskiego architekta, Edwarda Lilpopa. Na parterze mieściły się 2 sale lekcyjne, szatnia i pokój dla nauczycieli, na piętrze były 3 sale lekcyjne, a w wieżyczce - mieszkanie nauczyciela.

Ul. Braci Briggsów doszłam do zabudowań fabrycznych powstałych w latach 1883-85. One również są dziełem Edwarda Lilpopa. Komin kotłowni jest widoczny z daleka, ma 50 m. Jest zbudowany na podstawie ośmiokąta, co decyduje o jego unikalności. Zachowała się też główna hala produkcyjna.

Całość można obejść i przez park dojść z powrotem do al. Piłsudskiego. Przy samej ulicy znajduje się pałacyk Briggsów z 1885 r. wzorowany na stylu kolonialnej Anglii.
Wejść na teren się da, ale dalej jest problem, bo jest to obecnie szkoła. Wyszedł pan i obserwował, co robię. Zapytałam, czy dałoby się zobaczyć dębowe schody, o których czytałam itd., ale wymagałoby to zgody dyrekcji, więc dałam spokój (zdjęcia wnętrza w linku). Już kiedyś próbowałam na Pradze i było to samo.

Pałacyk Briggsów, 1885 - oranżeria

Kolejna tablica informuje, że 14 VIII 1920 r. "Naczelne dowództwo ulokowało tu sztab dowodzenia 1 Armii Wojska Polskiego".

W roku 1925, po śmierci ostatniego z braci Briggsów, wszystko przeszło w ręce skoligaconej rodziny Whiteheadów. Pałacyk przetrwał wojnę, potem został znacjonalizowany, mieściły się tu różne szkoły.

W 1982 r. rezydencja została wpisana do Krajowego Rejestru Zabytków.
Grób rodziny Briggsów znajduje się na  cmentarzu ewangelicko - augsburskim w Warszawie.

Trochę dalej, po tej samej stronie ulicy, znajduje się Pomnik Dziesięciu Powieszonych.

 PAMIĘCI

10 POLAKÓW - WIĘŹNIÓW PAWIAKA

ZAMORDOWANYCH W TYM MIEJSCU

16 X 1942 R.

PRZEZ NIEMIECKICH OKUPANTÓW 

Za chwilę znalazłam się na osiedlu fabrycznym. Podobnie jak reszta kompleksu powstało w latach 1883—1885 i od tego czasu praktycznie się nie zmieniło. Domy stoją w rzędach, po obu stronach ulicy. Te od strony ulicy mają odnowioną fasadę, chyba niezbyt szczęśliwie :(

Pani, z którą rozmawiałam na klatce schodowej, stwierdziła, że nie pamięta, kiedy ostatnio był remont, boi się chodzić po mieszkaniu, bo podłoga może się zawalić, i pokazała mi już zawalone schody do piwnicy. Do ogrzewania mieszkańcy dostali kozy. Czyli zabytek NAPRAWDĘ pozostał niezmieniony - śmiać się czy płakać?
Schody drewniane, ale takie zwyczajne, żadnych ozdobnych poręczy itd.

Al. Piłsudskiego, tuż przy osiedlu fabrycznym, w pobliżu stacji "Marki"

Ta dobudówka jest nazywana zachowanką (komórka, spiżarnia itp.)

Poczekalnia i kasa biletowa stacji "Marki"

Briggsowie dbali o swoich robotników. Mieli oni zapewnioną opiekę medyczną, a na osiedlu bezpłatną szkołę i łaźnię. Zaangażowali się również w budowę kościoła, mimo że sami byli ewangelikami.

Idąc w stronę Warszawy rozglądałam się jeszcze za apteką pod nr 46, ale teraz stoi tam zwykły dom, więc chyba nie istnieje. 

Szłam do tej ogromnej kapliczki, którą widziałam jadąc do Marek, ale też i dlatego, że jeszcze nie chciałam wracać :) Cały czas byłam na trasie autobusu.

Gdyby ktoś miał mało czasu i chciał zobaczyć tylko to, co najważniejsze, to wystarczą 1-2 godziny. Wszystko jest w centrum, odległości małe.

http://www.marki.pl/www/tag-historia_marek
http://www.marki.pl/www/tag-palacyk_briggsow
http://www.marki.pl/www/tag-warto_zobaczyc
http://www.izydormarki.pl/o-parafii/rys-historyczny/
https://www.bazakolejowa.pl/index.php?dzial=stacje&id=11442&ed=0&okno=historia