Białogard

Szukając ciekawych miejsc w okolicach Mielna i Koszalina, od razu zwróciłam uwagę na Białogard. Nieduże, spokojne miasto, z piękną architekturą i parkiem - idealne na 1-dniowy wypad podczas pobytu nad morzem.

Kilka słów o początkach miasta.

Pierwszy dokument z dziejów miasta pochodzący z 1159 r. podkreśla znaczenie grodu w życiu gospodarczym Pomorza (...).

Powstanie miasta lokacyjnego w obrębie obecnych murów, szlak wodny rzeki Parsęty, centralne położenie drogowe na „Szlaku solnym” oraz wpływy Hanzy z centrum w Lubece spowodowały gwałtowny rozwój miasta. Wynikiem tego było nadanie przez Bogusława IV dnia 2 sierpnia 1299 r. praw miejskich lubeckich. (...)

W roku 1307 miasto otrzymuje dodatkowo prawo składu na wszystkie towary. Od tej pory dla ludności słowiańskiej i rdzennie pomorskiej rozpoczyna się proces germanizacji, co spowodowane jest napływem kupców i osadników przybywających najczęściej z zachodu. (...) W 1386 (...) miasto zostaje członkiem Hanzy. (...)

                                                                                                                                bialogard.info

Przyjechałam pociągiem z Koszalina i padłam już na dworcu :)

Dworzec kolejowy,1860, 1929

W 1929 nastąpiła przebudowa dworca kolejowego. Ryglowa konstrukcja została nałożona na ceglane ściany. Dla mnie cudo!

Nie poszłam od razu na starówkę, bo tam chciałam spędzić jak najwięcej czasu, już do końca dnia, dlatego zaczęłam od cmentarzy przy ul. Kołobrzeskiej.

I tu dygresja. Zaplątałam się przy przechodzeniu przez tory, więc zapytałam o drogę i to był strzał w dziesiątkę. Nie tylko zostałam odprowadzona na miejsce, ale również oświecona po drodze. Ale o tym za moment.

Idąc na cmentarz, minęliśmy Koszary Huzarów  (pruskie, potem radzieckie) przy ul. Kołobrzeskiej 23. Zostały zbudowane w l. 1885-1902 i są najstarszymi w mieście. Mieściły niegdyś kaplicę, lazaret i kasyno.

Cmentarz żołnierzy radzieckich, 1945; ul. Kołobrzeska

Za cmentarzem widać piękną, ok. 150-metrową aleję 88 lip drobnolistnych (pomnik przyrody). 

Pan nie wiedział o cmentarzu ewangelickim po drugiej stronie alei, i nic dziwnego, bo trudno coś zauważyć, ale się zaparłam.

Wypatrzyłam pozostałości nagrobków i zaczęliśmy  układać roztrzaskane tabliczki, jak puzzle. Niesamowita akcja i niesamowity człowiek! Rzadko się zdarza, żeby osoba zagadnięta na ulicy weszła w coś takiego...

(...) dawny cmentarz ewangelicki przy ul. Kołobrzeskiej, największy niegdyś cmentarz w Białogardzie. Z obszaru cmentarza wydzielono wtórnie cmentarz wojenny, na którym znajdują się groby żołnierzy radzieckich (763 mogiły) poległych w czasie II wojny światowej w Białogardzie i okolicach. Z pierwotnego terenu cmentarza ewangelickiego pozostała mniej niż połowa, a z jego materialnych pamiątek porozrzucane szczątki starych płyt nagrobnych oraz reprezentacyjna aleja ze starodrzewu lipowego. Zarys dawnego układu kwaterowego jest praktycznie nieczytelny. 

                                             

                                                                                                                               e-dziennik.szczecin.uw.gov.pl                                                                          

D. cmentarz ewangelicki, XIX w.

Ten drugi cmentarz nie był w planach, bo myślałam, że nie starczy czasu, poza tym nie znalazłam nic na jego temat. Lapidaria ewangelickie są przeważnie na wszystkich cmentarzach w tamtych okolicach, ale to mi jakoś umknęło. Na szczęście zostałam zaprowadzona prosto do celu. Potem doczytałam.

D. cmentarz ewangelicki, ob. kat., XIX w.; ul. Chocimska

Lapidarium

Płyta upamiętniająca ofiary I w. św.

Pamięci Wszystkich Zmarłych

Ziemi Białogardzkiej.

Niech spoczywają w pokoju

Najstarsza tabliczka?, 1907

Cmentarz ewangelicki został założony w XIX w. (...) Po wojnie został przekształcony w cmentarz wielowyznaniowy. (...) został zamknięty w latach 70. XX w. Cmentarz ten jest jednym z najlepiej zachowanych tego typu miejsc w byłym województwie koszalińskim (pod względem ilości zachowanych nagrobków). Zachował się do dziś układ cmentarza. Widoczne jest, że cmentarz został rozplanowany na rzucie podobnym do prostokąta z główną aleją lipową i podwójnym szpalerem żywotników. Czytelny jest układ kwater i nagrobków. Zachowały się w tym miejscu: od strony zachodniej mur ceglany, pojedyncze nagrobki, około 100 eklektycznych żeliwnych ogrodzeń, które przez lata były i są wykorzystywane jako ogrodzenia nowych grobów. Na cmentarzu znajdują się liczne stare, dobrze zachowane i utrzymane drzewa.

                                             pomorzezachodnie.travel

Ta płyta obok jest wbita w ścieżkę, zobaczyłam dopiero, jak nadepnęłam :(

Po drodze na starówkę, przy ul. Płowieckiej, zobaczyłam grodzisko (na mapie Górka Jana Pawła II, wcześniej Górka Śmierci). Sama Płowiecka była prawdopodobnie jego fosą.

(...) już w VIII wieku w widłach Parsęty i Leśnicy powstało grodzisko białogardzkie. Białogard jest jednym z najstarszych grodów na terenie Pomorza. Pierwotnie było to osiedle obronne skupiające około 70 mieszkańców, następnie w IX - X wieku gród plemienny, w XI wieku gród piastowski i w początkach XII weku gród książęcy.

                                                                                                                               bialogard.info

D. spichlerz, k. XVIII w., potem hala targowa; ul. Piłsudskiego 25

Przedmieście Koszalińskie usytuowane jest po wschodniej stronie Starego Miasta, przy obecnej ul. Piłsudskiego oraz wachlarzowo od niej odchodzących ulicach Aldony, Hoffmanowej, Zapolskiej i Skłodowskiej-Curie. (...)

Przedmieście Koszalińskie miało skromniejszy i częściowo wiejski charakter (...). Przedmieście zachowało swój praktycznie nie zmieniony układ przestrzenny oraz znaczną część zabudowy, pochodzącej z końca XIX i 1 poł XX w. Przy ul. Piłsudskiego (...) skromne kamienice mieszczańskie.

                                                                                                          e-dziennik.szczecin.uw.gov.pl

Widać te kamienice na Piłsudskiego przez Bramę Wysoką.

Brama Wysoka (Połczyńska), XIV/XV w.; ul. Grottgera

Do k. XIX w. w Bramie mieścił się areszt i mieszkanie miejskiego stróża, od 1924 - Muzeum Regionalne. A metalowe strzemię w przejeździe bramnym to wg legendy strzemię dowódcy oddziału świdwińskiego zdobyte przez białogardzian w czasie "bitwy o krowę" w 1469.

Nie zachowała się Brama Młyńska na zachodnim skraju starówki. Zburzono ją w 1794, kiedy to usuwano dawne fortyfikacje. Była prawie identyczna jak Wysoka.

Mury obronne, XIV/XV w.; ul. Matejki (przy Bramie)

Dom z 2 oficynami, 1880; ul. NMP 3

Po prawej stronie domu widać Nowy Ratusz, zaraz obok niego jest kościół.

Kościół pw. Narodzenia NMP, 1310-XIX w.

Wieża, 1880, cisy, ok. poł. XIX w.

Ołtarz główny, pocz. XVIII w., ambona w stylu pomorskim, 1688, XIX/XX w., 3 świeczniki wiszące, XVII-XIX w., XIX-wieczny fotel, 3 rzeźby gotyckie, fryz ceramiczny w prezbiterium

Tyle udało mi się zobaczyć przez szybę. Są jeszcze organy z 1775 przebudowane w 1912, witraże z pocz. XX w., a w kruchcie - 3 płyty nagrobne z XVIII w.  

W 1926 w północnej pierzei rynku wzniesiono nowy, okazały ratusz. Około 1930 r. zbudowano nowoczesny dom towarowy. Na rynku, w miejscu pomnika cesarza postawiono pomnik poświęcony pamięci poległych podczas I wojny światowej. Wyremontowano Bramę Wysoką i otworzono w niej Muzeum Regionalne. Na rogu ulicy Kościelnej i Kościuszki znajdowała się synagoga, którą zniszczono w 1938 r. w czasie „Nocy Kryształowej”. (...)

W pierwszych dekadach po wojnie sukcesywnie rozbierano stare domy mieszkalne i gospodarcze, przede wszystkim zbudowane w konstrukcji szkieletowej. Najwięcej domów rozebrano na terenie Starego Miasta oraz w północnej pierzei ulicy Wojska Polskiego.

                                                                                                      e-dziennik.szczecin.uw.gov.pl

Co do synagogi, to zupełnie inne informacje są na stronie sztetl.org.pl - została rozebrana ok. 1990. I tylko tam znalazłam zdjęcia. Natomiast pomnik poległych w I w. św., chyba najpiękniejszy, jaki widziałam, ma podobno wrócić na rynek. Ma ciekawą historię.

Pomnik autorstwa Wilhelma Otto został odsłonięty w 1924 roku. (...) po dojściu do władzy hitlerowców postać przygiętego do ziemi, klęczącego żołnierza pełnego bólu i rozpaczy została uznana za „niewłaściwą ideologicznie” i upamiętnienie zostało przeniesione w okolice Körliner Strasse (obecnie ulica Kołobrzeska). Tam dotrwało do lat 70. XX wieku, kiedy zniszczony pomnik został zakopany na terenie parku. 

W 2012 roku Fundacja Strażnicy Historii z Koszalina ustaliła miejsce zakopania i postanowiła go odkopać. Odnaleziono też głowę postaci, która przez lata przechowywana była w Koszalinie (...). Obecnie odkopany korpus i głowa są przechowywane (...) w oczekiwaniu na konserwację (...).

                                                                                                                                 pomeranica.pl

A propos zniszczeń warto jeszcze dodać, że w 1945 Niemcy nie stawiali zbytniego oporu, a południową pierzeję rynku spalili Rosjanie, już po fakcie.

A teraz spacer po rynku (pl. Wolności). 

Nowy Ratusz, 1910, 1923-1924; pl. Wolności 17

Po wojnie ratusz przeniesiono na ul. 1 Maja, a tu były urzędy. Od pocz. l. 90. XX w. do dzisiaj jest bank.

Przed wejściem znajduje się mozaika z l. 20. XX w. (herb miasta). Opis i zdjęcia można zobaczyć w karcie zabytku. 

Stary Ratusz (d. kamienica kupiecka), 1827, ob. muzeum i USC; pl. Wolności 5

I 2 ważne postaci związane z Białogardem. W Muzeum wystawa "Ordery i odznaczenia Aleksandra Kwaśniewskiego prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1995-2005" (rodzinne miasto), a przed Muzeum - pomnik Czesława Niemena.

CZESŁAWOWI NIEMENOWI

 W 80. ROCZNICĘ URODZIN I 15. ROCZNICĘ ŚMIERCI

WDZIĘCZNI MIŁOŚNICY Z CAŁEGO ŚWIATA

BIAŁOGARD, 29 CZERWCA 2019 R.

Drewniana wieża zegarowa Starego Ratusza, 1847, pseudobarokowy portal prowadzący do piwnic

Ul. Kopernika 11

Relikty 2. białogardzkiego ratusza

W czasie prac archeologicznych (...) w latach 1999-2002 odsłonięto kamienne ławy fundamentowe, kamienne i ceglane ściany, posadzki oraz piwnice, które są jedynym zachowanym w całości elementem architektonicznym późnogotyckiego drugiego białogardzkiego ratusza (...) który spłonął w 1677 roku. Pierwszy białogardzki ratusz spłonął w pożarze w 1506 roku.

Trzecia siedziba Rady Miasta powstała zapewne przed rokiem 1688, wówczas to wzniesiono również na środku placu budowlę z cegły zwieńczoną drewnianą wieżą. Ratusz przetrwał około 100 lat. (...) w 1847 [został rozebrany].

                                                                                                                      tablica informacyjna

Wtedy na nową siedzibę władz miejskich zaadaptowano kamienicę (Stary Ratusz), a potem był Nowy Ratusz. Teraz mieści się przy ul. 1 Maja. Uffff.... Doliczyłam się sześciu! Ale znalazłam informację, że w koszarach na Kołobrzeskiej też był Urząd Miasta po 1992, czyli po opuszczeniu Białogardu przez wojska radzieckie (e-dziennik.szczecin.uw.gov.pl).

Mury obronne, XIV/XV w.; ul. Matejki/ Siemiradzkiego

Istnieją (...) częściowo odtworzone wrota urzędu przy ul. Siemiradzkiego. Przy wrotach znajdują się tzw. „schody czarownic”, których nazwa według legendy pochodzi od istniejącej kiedyś przy nich baszty, w której oskarżone o czary kobiety oczekiwały na proces.

                                                                                                              pomorzezachodnie.travel 

To samo z drugiej strony

Furta Zamkowa w południowym odcinku murów

W murach zostało wybitych 5 furt, zachowała się jedna, czyli to musi być to. 

Ul. Kopernika/ Lindego

D. młyn na Liśnicy; ul. Wojska Polskiego

Weszłam do parku Orła Białego, który widać na zdjęciu powyżej, skręciłam w lewo i wzdłuż rzeczki doszłam do młyna. Mielono w nim i składowano zboże.

To zdjęcie od strony parku. Od ul. Wojska Polskiego widać Liśnicę i drewniany balkonik, którego już, niestety, nie ma.

Ul. Wojska Polskiego, 1 Maja i Lipowa to najbardziej reprezentacyjne ulice miasta.  

Poczta, 1898; ul. Wojska Polskiego 87-88

Ul. Wojska Polskiego 51

Za kamienicą znajduje się spichlerz z l. 20. XX w., który przegapiłam, podobnie jak elektrownię z 1911 przy Świdwińskiej 21.

Kościół pw. św. Jerzego, XIV?, XV/XVI, XIX w.; ul. Świdwińska

Przedmieście Karlińskie ciągnęło po zachodniej stronie Starego Miasta, wzdłuż ob. ul. Wojska Polskiego i prostopadłej do niej ul. Świdwińskiej. Przy ul. Świdwińskiej usytuowana jest najstarsza i najważniejsza budowla Przedmieścia - kościół pw. św. Jerzego, pierwotnie kaplica szpitalna dla trędowatych, w XIX w. rozbudowana do rozmiarów kościoła. (...)

Drugi najstarszy cmentarz [po cmentarzu przy kościele Narodzenia NMP], położony na Przedmieściu Karlińskim przy kościele pw. św. Jerzego był czynny jeszcze w połowie XIX w. Chowano na nim zmarłych z Przedmieścia Karlińskiego i z miejscowości parafii kościoła mariackiego. 

                                                                                                           e-dziennik.szczecin.uw.gov.pl

Kościół powstał prawdopodobnie na fundamentach świątyni pogańskiej. Do 1945 był ewangelicką kaplicą cmentarną.

Ul. 1 Maja zaczęłam kierować się na dworzec, wchodząc w boczne uliczki. Ulica powstała po 1841, kiedy to wybudowano drogę do Koszalina.

Ul. 1 Maja 11

Ten budynek jest na zdjęciu z l. 20. XX w.

Ul. 1 Maja 12

D. starostwo, ob. Urząd Miasta, 1905; ul. 1 Maja 18

Herb Białogardu

I zdjęcie z 1907. 

Herb miasta przedstawia w polu srebrnym (białym) gryf wspięty czerwony, pod nim pas falisty niebieski. Czerwony gryf to świadectwo przynależności miasta do Księstwa Pomorskiego. Niebieska wstęga rozpięta u dołu tarczy symbolizuje płynącą przez miasto rzekę Parsętę.

                                                         bialogard.info

Ciekawe, że nie ma tu niebieskiej wstęgi. Przed Nowym Ratuszem też nie.

Mural z 2010; ul. Grunwaldzka 22

W tym domu od 1958 mieszkały matka i siostra Czesława Niemena, a on sam często tu bywał.

Na ul. Grunwaldzkiej, wytyczonej pod k. l. 80. XIX w., powstały reprezentacyjne budynki użyteczności publicznej i wille.

Ul. Ludowa 3

Kamienica, ok. 1920; ul. Klonowa 15-17/ Dworcowa

Przy ul. Dworcowej, Drzymały i Klonowej zbudowano zespół domów dla pracowników kolei.

Ul. Dworcowa 10/ Klonowa 30

Białogard jest przepięknym miastem, wartym odwiedzenia. Przykro tylko czytać, ile starej zabudowy zniszczono po wojnie, a i teraz można się natknąć na taki np. artykuł z 2014. Stary spichlerz zburzono również w Ostródzie, którą mam na świeżo w pamięci. Szkoda, na pewno można było te budynki sensownie wykorzystać.

Zamierzam wrócić w te okolice, a wtedy Białogard znowu pojawi się na mojej liście. Mam duży niedosyt. Chcę bez pośpiechu pochodzić po parku, zobaczyć elektrownię i iść dalej nad rzekę. Bardzo czekam na powrót pomnika I w. św.

Dobre wspomnienia zawdzięczam też ludziom, jakich spotkałam, i pozdrawiam, jeśli to czytają!

https://bialogard.info/8,6,Zabytki

https://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Wiki_Lubi_Zabytki/zachodniopomorskie/powiat_bia%C5%82ogardzki

Historia

http://e-dziennik.szczecin.uw.gov.pl/WDU_Z/2015/1069/oryginal/akt.pdf

https://prestizkoszalin.pl/2020/07/bialogard-wciaz-do-odkrycia/

https://zabytek.pl/pl/obiekty/bialogard-srodmiescie-(stare-miasto)

Pomnik poległych w I wojnie światowej

https://pomorzezachodnie.travel/Poznawaj-Dziedzictwo_Pomorza-Zabytki_sakralne-Cmentarze_kapliczki_lapidaria/a,3413/Dawny_cmentarz_ewangelicki