Polska Wzdłuż Szosy: Koło

Koło początkowo chciałam odwiedzić z powodu zamku i spichlerza, ale im więcej czytałam, tym bardziej wzrastała mi motywacja. I nie rozczarowałam się - miasto z zabytkami, ale nie turystyczne, autentyczna starówka z klimatem, przyroda i spokój. O to chodziło!

Trochę historii...

Koło jest jednym ze starszych miast w Polsce. Przywileje lokacyjne zawdzięcza ostatniemu królowi z dynastii Piastów – Kazimierzowi Wielkiemu.(...) Już dużo wcześniej w tym miejscu, na wyspie w rozlewisku Warty, istniała znaczna osada o takiej samej nazwie. Krzyżowały się tu ważne szlaki handlowe.(...)

Przez blisko 300 lat Koło było niezwykle ważnym ośrodkiem życia politycznego na skalę całego kraju – miejscem obrad najwyższej władzy prowincjonalnej, w którym – w obecności samego króla oraz najwyższych dostojników dworskich i kościelnych – zapadały istotne dla Polski decyzje. Od początku XV wieku do 1716 r. odbywały się bowiem w Kole Sejmiki Generalne prowincji wielkopolskiej (...). Na sejmikach decydowano o najważniejszych sprawach. Za panowania Władysława Jagiełły i Kazimierza Jagiellończyka na zjazdach szlacheckich w Kole zapadały decyzje w sprawach z Krzyżakami (m.in. wojny z nimi).(...)

W połowie XVII w. miasto zaczęło podupadać. Poważnych zniszczeń doznało podczas „potopu” szwedzkiego w 1655 r. (...) W pierwszej połowie XIX w. Koło wyrosło na prężny ośrodek przemysłu i handlu. (...) Około 100 lat później, pierwszej połowie XX w., rozwój miasta uległ zahamowaniu, m.in. na skutek I wojny światowej.

kurier-kolski.pl

... i spacer po starówce.

Zespół staromiejski Koła, ze względu na zachowanie swojego układu urbanistycznego został wpisany decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z dnia 26 lipca 1951 r. do rejestru zabytków. Główną wartością zabytkową zespołu jest zachowany w czytelnej formie układ ukształtowany w XIV w. z okresu lokacji miasta z elementami rozwiniętymi w XVIII w. oraz w wieku XIX., jak również obiekty kształtujące sylwetkę miasta, tj. kościół i ratusz oraz kamienice mieszczańskie, głównie z XIX w.

polaneis.pl

Kościół farny Podwyższenia Krzyża Świętego

Na powyższym zdjęciu widoczne jest prezbiterium, najstarsza część świątyni (2 poł. XIV w.).

Gotycka płyta nagrobna Jana z Garbowa herbu Sulima, starosty kolskiego, syna rycerza Zawiszy Czarnego (zginął w 1454 w bitwie pod Chojnicami)

Sakramentarium, XVI w.

Popiersia św. biskupów Stanisława i Wojciecha w górnej części sakramentarium

Ołtarz główny, k. XIX w., krucyfiks, XVIII w., pierwotne sklepienie gwiaździste w prezbiterium, 2 poł. XIV w.

Renesansowa ambona

Na zewnętrznych ścianach fary znajduje się, wg mnie, to, co najciekawsze, a mianowicie napisy wykonane przez pielgrzymów w XVI i XVII w.

Jest też tablica upamiętniająca 100-tną rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki.

Obok Urząd Miejski, który sąsiaduje z kolejnym kościołem. W 1867 Koło stało się siedzibą powiatu.

D. siedziba carskiej administracji powiatowej, ob. Urząd Miejski, 1883

W okresie zaborów w jednej z sal na piętrze urządzono kaplicę prawosławną.

Kościół Nawiedzenia NMP i klasztor, XVIII w.

Wyposażenie wnętrza pochodzi z końca XVIII w. W podziemiach pochowani są zakonnicy i osoby zasłużone dla konwentu.

Kościół jest nie tylko przepiękny, ale też dużo wdzięczniejszy do zwiedzania niż fara, gdzie turysta nie jest mile widziany. Do bernardynów wchodziłam 2 razy - zawsze otwarte, można spokojnie wszystko obejrzeć.

Nagrobek Stanisława Ruszkowskiego, chorążego kaliskiego, ostatniego z rządców kolskiego zamku (zm. 1597 - rycerz w zbroi, z buławą w ręku, mieczem u boku i szyszakiem z pióropuszem u stóp)

Epitafium Bartłomieja Wilczyńskiego z płaskorzeźbionym popiersiem zmarłego trzymającego w ręku książkę i rękawice (zm. 1591), najstarszy z zachowanych grobowców poprzedniego kościoła

Portret trumienny na blasze Rozalii hrabianki Gurowskiej (zm. 1792), córki ostatniego starosty kolskiego, z wierszem epitafijnym; jej serce poniżej

Naprzeciwko znajduje się rokokowa ambona z rzeźbą św. Franciszka. Jest też kamienna kropielnica z XV-XVI w.

Przed kościołem umieszczono głaz z tablicą upamiętniającą 550-lecie polskiego parlamentaryzmu.

Ratusz miejski, 1 poł. XVI w., rest. 1789, przebud. w l. 1835–1837, 1914, odbud. po zawaleniu się wieży w 1987

Spichlerz, 1 poł. XIX w.

Magazynowano w nim zboże, które spławiano Wartą do Prus.

Na Nowym Rynku mieszkali głównie Żydzi. Na skwerze ustawiono głaz upamiętniający synagogę.

Domy są różne, raczej kamienice, jeden taki, jak na zdjęciu obok. Zauważyłam, że powtarza się zdobienie na wspornikach balkonowych, tylko raz widziałam ten motyw poza Nowym Rynkiem. Czy to było charakterystyczne dla domów żydowskich? Kupowali elementy zdobnicze u tego samego rzemieślnika?

Nowy Rynek

D. jatki, 2 poł. XIX w., przeb. w 1920, remont. w 1998; Stary Rynek 10

Na tablicy informacyjnej przy ratuszu znalazłam stare zdjęcie jatek i informację, że handlowano w nich do końca l. 50. XX w.

Widok z wału na starówkę (za kamienicą jest Nowy Rynek)

Fantastyczne w Kole jest to, że można obejść wałem całą starówkę i cały czas jest się wśród przyrody!

Ruiny zamku widziane z wału

Na ul. Grodzkiej 2, na Starym Rynku, warto spojrzeć na budynek z poł. XIX w., w którym w l. 1939-1945 mieścił się Urząd Ziemski Rejonu Warthbrücken w Kraju Warty.

Kamienice z poł. XIX w. są też m.in. na ul. A. Mickiewicza. Pod nr 19 zachowała się stara tabliczka adresowa z nazwą dawnego patrona, marszałka Rokossowskiego.

Willa "Sejmik", 1890; ul. Mickiewicza 27

(...) fundatorem i budowniczym (...) był (...) Aleksander hrabia Kreutz (...). W tamtym czasie budynek-willa w Kole znany był jako „Villa pod Murżynką” (...) we wnęce, która była na I piętrze (obecnie jest tam okno), stała figurka kobiety – Murzynki.

kurier-kolski.pl

W l. 1921-1929 willa należała do dr Henryka Fiałkowskiego, budowniczego i pierwszego dyrektora kolskiego szpitala powiatowego, a od 1929 była siedzibą sejmiku powiatowego. Wtedy to zastąpiono Murzynkę T. Kościuszką.

Ma się tu mieścić Muzeum Technik Ceramicznych. Obecnie zajmuje budynek przy ul. Kajki i część ratusza.

Żeby dojść do zamku, trzeba przejść przez most Kaliski, z którego widać pomnik, a potem iść ul. Zamkową.

POLEGŁYM BOJOWNIKOM O WOLNOŚĆ OJCZYZNY

W LATACH 1831, 1863, 1914-1918, 1939-1945

Do pomnika można dostać się z wału (po lewej stronie zdjęcia).

Widok z mostu Kaliskiego na pomnik

Zamek wzniesiony został prawdopodobnie w drugiej połowie XIV wieku z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego, być może po 1362 roku, kiedy to lokowano pobliskie miasto. Stanął on na miejscu wcześniejszego założenia (...)

Zamek kolski zabezpieczał drogę prowadzącą z Wielkopolski w kierunku Łęczycy przez dolinę Warty. Był siedzibą starostów niegrodowych (...). Okres świetności przeżywał w XV wieku, kiedy to odwiedzali go królowie oraz zbierała się w nim na zjazdach szlachta wielkopolska. (...) W 1476 roku król Kazimierz Jagiellończyk wynagrodził księżnę Annę Sochaczewską, dając jej w dożywocie w zamian za utracone księstwo sochaczewskie Brdów, Boleniów i Koło wraz z zamkiem. Po sześciu latach powrócił on w ręce starostów, którzy rezydowali w nim do 1577 roku.
Pod koniec XVI wieku zamek stracił na znaczeniu, a w 1655 roku uległ zniszczeniu w czasie najazdu szwedzkiego. W XVIII wieku został własnością bernardynów, którzy zaczęli go rozbierać, doprowadzając wraz z niszczącym działaniem rzeki do stanu ruiny.

medievalheritage.eu

Ruiny zamku, XIV w.

Na cmentarz rzymskokatolicki poszłam z zamku przez Gozdów, ale można dojść szybciej ul. Kazimierza Wielkiego. Cmentarz został założony w 2 poł. XIX w.

Kaplica Przemienienia Pańskiego, 1905, remont. 1974

Blisko wejścia, tzn w pierwszej alejce po lewej stronie, znajdują się najciekawsze, zabytkowe groby, m.in. grób rodziny Freudenreichów, właścicieli Fabryki Fajansu w Kole, najstarszej z istniejących wówczas w kraju fabryk fajansu.

Na ul. Poniatowskiego, między cmentarzami katolickim a ewangelickim, znajduje się ciekawa kapliczka, a wkrótce po przeciwległej stronie ulicy widać bramę cmentarza ewangelickiego. Obecnie chowa się tam również katolików.

Cmentarz ewangelicki, 1 poł. XIX w.

A teraz zabytki położone na północ od starówki. Zaraz za mostem na Warcie widać kościół ewangelicki, a obok - pastorówkę, z otwartą księgą na fasadzie.

Kościół ewangelicko-augsburski pw. Opatrzności Bożej, 1883

Podczas wojny kościół poważnie ucierpiał, później rozkradziono sprzęty liturgiczne i zniszczono drzwi. Jest przeważnie zamknięty, ale znalazłam zdjęcie wnętrza.

Pastorówka, 1903; ul. Sienkiewicza

W l. 1918-1922 mieścił się tu polski urząd pocztowy, 1923-1945 - ponownie pastorówka, po 1945 - organizacje społeczne, od 1956 - biblioteka (obecnie w budynku dworca), a od 1976 należy do parafii ewangelicko-augsburskiej.

Przy ul. Sienkiewicza 7 stoi willa Freudenreicha z 1912, a między ul. Zieloną a Sienkiewicza znajdują się zabudowania Fabryki Fajansu, zajmowane obecnie przez centrum handlowe.

Cmentarz wojenny przy ul. Poległych położony jest nieco dalej, w północnej części miasta.

Cmentarz Wojenny 1939-1945 w Kole utworzono na potrzeby pochówku żołnierzy Armii Czerwonej, poległych w walkach o Koło w styczniu 1945 r. Powstał w miejscu istniejącego wcześniej, jeszcze w XIX wieku, cmentarza dla prawosławnych. Po prowadzonych w późniejszych latach ekshumacjach na cmentarz przeniesiono także czterech lotników polskich oraz jednego żołnierza piechoty, poległych w czasie kampanii wrześniowej w rejonie Koła.

polishairforce.pl

Cześć i chwała bohaterom Armii Radzieckiej poległym o wyzwolenie miasta Koła i okolic

w dniach 19-21 stycznia 1945

Cmentarz nie jest, niestety, w najlepszym stanie. Do starych, prawosławnych nagrobków trzeba się przedzierać przez wysoką trawę, mimo że alejki są.

Dworzec kolejowy jest jednym z nielicznych dworców wybudowanych po I wojnie światowej przy trasie prowadzącej do Warszawy, jakie dotrwały do dzisiaj. Tablica pamiątkowa upamiętnia ofiary nalotu Luftwaffe na teren dworca w 1939, natomiast głaz przed dworcem - 80 tys. Żydów transportowanych z łódzkiego getta do obozu Kulmhof.

Dworzec kolejowy, 1928

Wieża ciśnień, 1928

A poniżej kamienica, którą zobaczyłam od razu po przyjeździe, idąc z dworca do centrum. I już wiedziałam, że będzie nieźle...

Ul. Wojciechowskiego 8

W pobliżu Muzeum Technik Ceramicznych przy ul. Kajki stoi tablica informacyjna, niestety nieaktualna jeśli chodzi o schrony. Jak się dowiedziałam na ul. Garncarskiej, ocalał tylko jeden schron przeciwlotniczy na skrzyżowaniu ze Sportową, i nie wygląda tak, jak na zdjęciu. Znalazłam jeszcze bunkier na Chrobrego i to wszystko.

Bunkier niemiecki; ul. Chrobrego 62

Ostatniego dnia trafiłam na Dzień Otwartej Wieży. Obejrzałam wystawę fajansu w ratuszu i weszłam na górę.

Kamienica Marii Jaźwińskiej (restauracja i hotel), 1887; Stary Rynek 26

Kamienica jest w rejestrze zabytków.

Po 1945 roku w kamienicy mieściły się Średnia Szkoła Sztuk Plastycznych, potem hotel WPGT „Kontur” w Koninie.(...) W latach siedemdziesiątych odnowiono elewację, wymieniono część belek konstrukcji dachowej. Po pożarze w 2012 r. stan techniczny budynku jest bardzo zły.

kolo.pl

Niby coś się tam dzieje, jakiś remont, ale w praktyce - nic. A restauracja na starówce bardzo by się przydała...