Polska Wzdłuż Szosy: Raszyn i cmentarz w Puchałach

Raszyn jest wart polecenia zarówno ze względów historycznych, jak i przyrodniczych. Ile osób wyjeżdżając z Warszawy al. Krakowską ma świadomość tego, że mija centrum dawnego miasta? W 1549 ówczesny Raszyniec otrzymał przywileje będące równoznaczne z nadaniem praw miejskich.

Zwiedzanie rozpoczęłam od Reduty Raszyńskiej. Można jechać bez żadnego przygotowania - historia Raszyna jest opisana na licznych tablicach informacyjnych znajdujących się na szańcu.

Kilka słów o bitwie:

W dniu 19 kwietnia 1809 r. rzeka Raszynka i okoliczne mokradła znów dopomogły w obronie Warszawy. Tym razem przyszło tutaj powstrzymywać atak wojsk austriackich. Polacy wielkie nadzieje na przekreślenie rozbiorów i odbudowę niepodległej Polski wiązali z Napoleonem. Pokonawszy Prusy w 1806 r. Napoleon z ziem II i III zaboru pruskiego (ale z wyłączeniem okręgu białostockiego) utworzył małe państwo - Księstwo Warszawskie. Już w 1809 r. byt tej namiastki Polski został zagrożony przez Austrię. Wykorzystując zaangażowanie francuskie w Hiszpanii (...) Austriacy chcieli przywrócić swoją pozycję w Europie. (...) Pod Raszynem (...) chrzest bojowy przeszła młoda armia księstwa pod dowództwa księcia Józefa Poniatowskiego. W bitwie śmiertelnie ranny został pułkownik - poeta Cyprian Godebski. Zasadnicze walki toczyły się na grobli między Raszynem a Falentami, gdzie zbiegały się wówczas dwa gościńce: krakowski i wrocławski. Bitwa była nierozstrzygnięta, ale (...) przywróciła wiarę we własne siły, a sukces militarny całej kompanii został należycie wykorzystany. (...)

Na terenie gminy zachowały się ślady szańców z czasów bitwy. Na pałacu w Falentach Zofia Danglowa umieściła tablicę upamiętniającą bitwę i odbudowę pałacu. W 1828 r. proboszcz raszyński Antoni Zieleniewski ufundował figurę Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z tablicą, na której umieszczono modlitwę za poległych. Postawiono ją przy Nowym Trakcie (obecna Al. Krakowska) w pobliżu szańca artyleryjskiego wojsk polskich. Już po odzyskaniu niepodległości na XVII-wiecznej przydrożnej kapliczce przy Starym Trakcie (obecnie ul. Godebskiego) w 1929 r. w 120 rocznicę ufundowano również pamiątkową tablicę. W 150 rocznicę bitwy PTTK ustawiło w pobliżu grobli pamiątkowy głaz.

raszyn.pl

Barokowa figura NMP, XVII w., 1828

Poniższa kapliczka nie jest związana z redutą, po prostu jest w pobliżu. Widać jedną z wielu tablic informacyjnych. Tutaj też znajduje się przystanek autobusów z Warszawy.

Kapliczka przy Reducie Raszyńskiej - dziękczynienie za wygaśnięcie epidemii dżumy

Mogiła żołnierzy poległych w 1809

Kopiec, d. artyleryjski punkt obserwacyjny, podwyższony w 1928, obok szaniec artyleryjski (75 m, w 1809 był 3-krotnie dłuższy)

Kapliczka, XVII lub XVIII w., 1828, od 1809 zw. kapliczką Cypriana Godebskiego

Tablica inskrypcyjna z 1929

Godebski Cyprian, ur. 1765, Polesie Wołyńskie, zm. 19 IV 1809, pod Raszynem,

(...), poeta i powieściopisarz;

1798–1801 w Legionach pol.; 1803–06 wydawca i redaktor (...) almanachu „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”; od 1805 czł. TPN; od 1806 w armii Księstwa Warsz., poległ w bitwie pod Raszynem; najwybitniejszy przedstawiciel tzw. poezji legionowej; w utworach o treści patriotycznej i demokratycznej Godebski dał także wyraz rozczarowaniu do polityki Napoleona I wobec Polski (Wiersz do legionów polskich 1805) i stosunków społ. w napoleońskiej Francji (...); Dzieła wierszem i prozą... (cz. 1–2 1821), Wybór wierszy (1956).

encyklopedia.pwn.pl

Zabytkowa aleja lipowa, po lewej stronie Staw Puchalski; ul. Zacisze

Można iść tą aleją, okrążyć staw i dojść od cmentarza w Puchałach, o którym później. Ja poszłam dalej ul. Godebskiego w kierunku dawnego centrum.

D. szkoła, ob. przedszkole, 1901, XX w.; ul. Godebskiego 1

Kościół pw. św. Szczepana i św. Anny, 1654, 1790, dzwonnica, 1790

Pierwszy drewniany kościół powstał w 1497 r. Na jego miejscu w 1655 r. z fundacji Zygmunta Opackiego powstał nowy, murowany, salowy kościół z wyodrębnionym prezbiterium i zakrystią z boku. (...)
W 1790 r. na zlecenie właściciela majątku w Falentach i Raszynie Piotra Teppera gruntownej przebudowy dokonał Szymon Bogumił Zug. Nie został zrealizowany projekt przebudowy fasady.
W czasie I wojny kościół został częściowo spalony (m.in. dach). Zniszczone zostały także duże fragmenty ścian.
W 1979 r. dobudowano od północy nową kaplicę.

Gminna Ewidencja Zabytków na terenie Gminy Raszyn

W 1809 kościół był wykorzystywany jako schron i szpital. W 1939 przetrzymywano w nim polskich jeńców, a w 1944 zorganizowano szpital wojskowy.

Barokowy kartusz z herbem Prus III fundatora, Zygmunta Opackiego, 1654

Ołtarz główny z obrazem Eyssena z Wiednia (poł. XVII w.)

Marmurowe epitafium z portretem zm. w 1680 Olbrachta Opackiego, syna Zygmunta

Epitafium Rafała Bułhaka, ostatniego ziemianina w Raszynie, zm. w 1900

MCMI - 1901

200 dni odpustu raz na dzień za ucałowanie tego krzyża umieszczonego w kościele i odmówienie Ojcze nasz

Posąg MB, wotum ocalenia od epidemii cholery, 1854, na ścianie kościoła

Zespół Austerii, który w 2005 roku został wpisany do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków (...) zaprojektował czołowy architekt epoki stanisławowskiej - Szymon Bogumił Zug. Obiekt uznano za jeden z najwspanialszych klasycystycznych zespołów zabudowań w Polsce z przełomu XVIII i XIX wieku.

(...) okres świetności Austerii zapoczątkował właściciel Raszyna – warszawski bankier Piotr Tepper starszy, który w latach 1784-1790 wraz z siostrzeńcem Piotrem Fergusonem Tepperem (zwanym młodszym) podjął starania rozbudowy i rozwoju miejscowości Raszyn, budując zespół austerii (zwany też ratuszem), pocztę i kramy. Młyn (niezachowany do dnia dzisiejszego), kuźnia, budynki mieszkalne, plebania i kościół parafialny złożyły się na jednolitą zabudowę ówczesnego centrum Raszyna. W XVIII w. zaczęli też w tym miejscu otwierać swoje kramy kupcy żydowscy, wyrugowani z Warszawy.

"Adaptacja budynków Austerii na Centrum Integracji społeczno-kulturalnej w Raszynie"

Pierwotnie prostokątny rynek uległ zniekształceniu w l. 1818-24 w wyniku zmiany układu komunikacyjnego, a następnie w 1970 podczas poszerzania al. Krakowskiej.

Podczas bitwy 1809 w ratuszu kwaterował ks. Józef Poniatowski. W XIX w. pełnił on rolę zajazdu pocztowego, mieściły się tam również mieszkania pracownicze. W l. 30. XX w. austeria była siedzibą Urzędu Gminy, gminnego sądu, była tu szkoła, apteka, herbaciarnia i sklep spółdzielczy, a na piętrze - mieszkania. W l. 1947-67 w austerii znajdowała się gromadzka biblioteka publiczna, od 1970 - centrala telefoniczna.

Mur stajni z 1790 i d. ratusz, austeria, 1790; ul. Godebskiego 1

Pozostałości kramów obok austerii, pocz. XX w., i wozowni, 1790

D. poczta, potem karczma, 1790

Na zapleczu stał młyn, który spalił się w 1923.

W dawnym ratuszu mieści się obecnie Centrum Kultury Raszyn. Można obejrzeć m.in. wystawę, na której prezentowane są eksponaty związane z historią Raszyna. Ciekawy jest opis wycieczki Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego do Raszyna z 1909.

D. ratusz, austeria, 1790, ob. Centrum Kultury Raszyn

Takie słupki są również na reducie. Jest na nich nazwa pułku, który stacjonował w danym miejscu.

Po drugiej stronie al. Krakowskiej stoi stara plebania.

Plebania, 1790, 1908, 1988 (lukarny, taras, nowa stolarka okienna i drzwiowa); al. Krakowska 6

Podczas okupacji plebania była siedzibą Wehrmachtu. Znajdowały się tu niemiecka szkoła, urząd i szpital wojskowy.

Kule z bitwy 1809 zostały umieszczone na fasadzie. Nad wejściem widać daty "1790" i "1908".

Po tej samej stronie ulicy, ale bliżej Warszawy, zwraca uwagę dawny młyn.

Młyn, 1944; al. Krakowska 62

Na całość zespołu składają się budynek parterowy przy ul. Młynarskiej 1 i dwa budynki piętrowe przy Al. Krakowskiej 62.

Zabudowania postawił niemiecki kolonista Karol Lange wraz z zięciem, którzy założyli tu młyn oparty na nowoczesnej ówcześnie metodzie przemiału zboża przy użyciu silnika Disla. Budynek wyróżnia się dużą ilością okien oraz tarasem wejściowym.

pobierz.raszyn.pl/studium/tom_I_uwarunkowania_Studium_Raszyn.pdf

Cmentarz parafialny w Puchałach jest datowany na 1700, XVIII/XIX w. Do końca XVIII w. zmarłych chowano przy kościele w Raszynie lub w jego podziemiach.

Warto go odwiedzić ze względu na stare nagrobki (75 przedwojennych), miejsca pamięci, a także piękne aleje drzew. Od 1988 cmentarz figuruje w rejestrze zabytków.

Stary krzyż po prawej stronie gł. alei - przeniesiony spod kościoła podczas jego rozbudowy?

Miejsce pochówku żołnierzy węgierskich było najprawdopodobniej związane z istnieniem węgierskiego szpitala polowego w pałacu w Falentach. Nie wiadomo, w jakich okolicznościach zginęli, jest wiele wersji wydarzeń.

Poniższy nagrobek zrobił na mnie największe wrażenie i głównie jego szukałam.

Nagrobek Adama Doberskiego,
oficera wojsk napoleońskich (1779 - 1883)

Rafał Bułhak (1807 - 1900)

Ród Bułhaków wywodzi się ze starej szlachty litewsko-ruskiej. Za udział w powstaniu listopadowym rodzina straciła majątek. W 1840 Rafał Bułhak był deputatem szlachty pow. mazyrskiego (ob. Białoruś), gdzie otrzymał majątek Kowale, a następnie przeniósł się do Raszyna, w okolice kościoła.

Kaplica Schellerów, 2 poł. XIX w.

Betonowe krzyże na pomnikach Schellerów są współczesne

Kwatera 1809, I i II w. św., AK, więźniowie Pawiaka rozstrzelani w lodowni na Grobli Falenckiej

D. centrum Raszyna

Ostatnie spojrzenie na Raszyn i totalne zanurzenie w przyrodzie! W tym miejscu można wejść na Groblę Falencką i między Stawami Raszyńskimi dojść do pałacu w Falentach.

12.10.24

Dawne centrum Raszyna jest już po rewitalizacji (poza stajnią, która podobno też ma być odbudowana). Miejsce żyje i wygląda nieźle. Podczas mojej wizyty odbywały się jakieś warsztaty.