Polska Wzdłuż Szosy: Szymbark

Zamek w Szymbarku zbudowano na miejscu dawnego grodu Prusów, wykorzystując jego nasyp. Wg zamekszymbark.pl jest to drugi po Malborku największy zamek gotycki w Polsce.

Zamek Schönberg został wybudowany przez kapitułę pomezańską około lat 1378-1386 (...) był rozbudowywany od lat 90-tych XIV wieku do czasu wybuchu wojny polsko – krzyżackiej w 1409 roku. Podwyższone zostały wówczas jego mury obronne i baszty, ale przede wszystkim zwiększono komfort pomieszczeń mieszkalnych.(...) Początkowo Schönberg pełnił rolę rezydencji (...) zwierzchnika kapituły i głównego administratora jej dóbr. Zajmował się on lokacją wsi, nadawaniem ziemi i przywilejów, dbał o powiększanie majątku kapituły. (...)

W czasie wojny trzynastoletniej zamek często przechodził z rąk do rąk, przez co podupadł i poniósł szkody, szybko jednak usunięte ze względu na znaczenie Szymbarka dla pomezańskich proboszczów katedralnych (...). W wyniku postanowień drugiego pokoju toruńskiego z 1466 roku zamek pozostał w granicach państwa krzyżackiego. W 1520 roku bez walki poddał się na widok pięciotysięcznej armii polskiej, prowadzonej przez Stanisława Kostkę, który został królewskim starostą Szymbarka do 1526 roku.
Po sekularyzacji państwa krzyżackiego właścicielem zamku został Albrecht Hohenzollern, który początkowo pozostawił zamek w rękach biskupa Erharda von Queiss, a po jego śmierci przekazał go ewangelickiemu biskupowi Georgowi von Polentzowi. Jego spadkobiercy administrowali zamkiem do 1653, przeprowadzając renesansową przebudowę obiektu. Kolejnym właścicielem dóbr szymbarskich był Jonasz Kazimierz von Eulenburg, a po nim Teodor Schlieben. Pod koniec XVII wieku sprzedał on zamek Ernestowi Finck von Finckenstein (...). Rodzina ta przeprowadziła przebudowę zamku, wznosząc m.in. apartamenty w południowo – wschodniej części założenia.
W czasie II wojny światowej zamek przejęły oddziały SS, a po nich obiekt zamieniła na tymczasową kwaterę Armia Czerwona. Odchodząc żołnierze radzieccy spalili zamek razem z całym ocalałym wyposażeniem, a dzieła zniszczenia dopełniły podłożone ładunki wybuchowe.

medievalheritage.eu

I jeszcze kilka słów o ostatnich właścicielach Szymbarka.

[W 1699] nabywcą został szambelan dworu królewskiego, dziedziczny starosta Dąbrówna Ernst Finck von Finckenstein (zm. 1717) zwany (...) bogatym owczarzem, bowiem przede wszystkim hodowli tych zwierząt i handlowi wełną rodzina von Finckenstein zawdzięczała ogromny majątek oraz wysoką pozycję społeczną.

zamkipolskie.com

Pierwszą rzeczą, jaką zobaczyłam idąc z dworca w Ząbrowie był młyn. Należał do folwarku, ale jest od niego nieco oddalony.

Młyn z wieżą, 1924, dachówka holenderska

Po ok. 10 min. byłam w centrum wsi.

Ogrodzenie zespołu zamkowo-folwarcznego (nieistn. ogrodu z oranżerią)

Przed zwiedzaniem fragment, bardzo wg mnie działający na wyobraźnię:

We wspomnieniach hrabiny Irmy Plate von Finkenstein, córki ostatniego przedwojennego właściciela Szymbarka, Konrada, w samym tylko obejściu zamkowym pracowało 60 służby (...)

Wszystkie budowle zamkowe były użytkowane: " w spichlerzu było ziarno siewne, w stajni konie do zaprzęgów, w wozowni pojazdy konne, stary refektarz służył jako suszarnia bielizny po wypraniu, wielki komin, w którym dawniej pieczono woły na rożnie, służył do wędzenia węgorzy, browar przebudowano na mieszkanie dla stangreta, kaplicę na mieszkanie dla kamerdynera. Mieszkanie rodziny znajdowało się w skrzydle południowym i wschodnim. Zboża wożono do stodół i tam je młócono. W spichrzach świętowano dożynki. Jesienią był zbiór ziemniaków i buraków."

Dobra i urzędy pozostały w rękach Finkensteinów do 1945 roku. W maju 1945 roku na zamku wybuchł pożar.

zabytek.pl

Most arkadowy, 1570-90

Cześć mieszkalna (płd.- wsch.)

Skrzydło płd. - pomieszczenia reprezentacyjne

Skrzydło zach. - mury obronne, zabudowa gospodarcza, potem komnaty mieszkalne (XVI w.)

Refektarz i kuchnia zamkowa (cz. płn.- zach.)

Herb rodu von Polentz nad bramą wjazdową, wieża główna (zegarowa)

Budynek d. poczty z k. XIX w. znajduje się po lewej stronie powyższego zdjęcia, nad jeziorem, i są tam obecnie noclegi (Gościniec Schonberg). W l. 60. XX w. mieściło się tam przedszkole dla dzieci pracowników PGR. W karcie zabytku budynek figuruje też jako d. szkoła.

Wcześniej, po tej samej stronie była rybaczówka, ale jak o nią pytałam, to nikt nie wiedział, o co mi chodzi. Dopiero teraz zorientowałam się, że tam była (zabytek.pl).

Folwark powstał w 1750, a rozbudowano go w XIX w.

Dom mieszkalny ("Stelmachówka"), 3 ćw. XIX w.

"Stelmachówka"

To dawny chlew, w 1937 przerobiony na mieszkania! Na to bym nie wpadła... Wieża i ceglane sterczyny mają charakter neogotycki.

Obora, dalej dobud. spichlerz-chlewnia, XIX/XX w.

Obok jest stajnia, do której już nie doszłam z braku czasu. Wyglądała podobnie.

Obora, XIX/XX w. (dawniej różowa)

Obory, XIX/XX w.

Obora, XIX/XX w. (ta po prawej str.)

Dachy pierwotnie kryte były dachówką ceramiczną - teraz, niestety, jest eternit. Kocie łby zastąpiono betonowymi płytami.

Rozebrano też klasycystyczną oranżerię z 1 ćw. XIX w., w której w l. 60. XX w. mieściła się świetlica. Wg zabytek.pl w 1990 zamek i folwark przejęła fundacja "Widzieć muzyką" i wtedy właśnie rozebrano oranżerię.

W l. 70. XX w. na terenie folwarku i ogrodów powstały nowe budynki folwarczne.

Aleja Napoleona to przedłużenie drogi prowadzącej na zamek, w kierunku północnym. Idąc od zamku, trzeba minąć kapliczkę po lewej stronie i iść dalej drogą gruntową.

Aleja Napoleona - sosny, ok. 200 lat

Aleją spacerował podobno Napoleon Bonaparte z Marią Walewską podczas swego pobytu w Kamieńcu (IV-VI 1807).

Wróciłam pod zamek i poszłam drogą widoczną na 3. zdjęciu. Chciałam zobaczyć dęby i potem przebić się do szosy, którą przyszłam z Ząbrowa. Głównym celem był cmentarz rodowy Finckensteinów.

Do szosy miała prowadzić ścieżka, i faktycznie była, ale potem zanikła... Kierowałam się na odgłosy samochodów i w końcu wyszłam z chaszczy, szczęśliwie w pobliżu drogi prowadzącej na cmentarz.

Dęby są niedaleko zamku - to część dawnego parku krajobrazowego. Absolutnie piękne miejsce i idealny spokój. Na pewno super by się szło do Kamionki.

Aleja starych dębów (pieszy szlak "napoleoński") z Kamionki do zamku

Cmentarz rodu Finck von Finckenstein został założony w XVIII w. Przy szosie nie ma żadnego drogowskazu. Jak wracałam, okazało się, że najprościej jest iść drogą za cmentarzem w Ząbrowie.

Jedna z najbogatszych rodzin w Prusach Wschodnich, a to najskromniejszy cmentarz rodowy, jaki kiedykolwiek widziałam...

Konrad Graf Finck von Finckenstein (1889-1932), w rogu

Konrad Graf von Finckenstein (1860-1916)

Herb rodu von Finckenstein - Ostoja Pruska

Przedstawiciele rodziny von Finckenstein mieszkali w Szymbarku niemal do końca drugiej wojny światowej, opuszczając go w dn. 21 stycznia 1945 w obawie przed ofensywą 2. Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej. I choć bezpośrednie starcia wojsk niemieckich i radzieckich szczęśliwie ominęły zamek, po ograbieniu jego wnętrz w kwietniu tego roku Sowieci spalili go, podobnie jak pobliski pałac w Kamieńcu.

zamkipolskie.com