Czerwińsk nad Wisłą

Najcenniejszym zabytkiem Czerwińska jest romańska bazylika Zwiastowania NMP. To z jej powodu większość ludzi odwiedza Czerwińsk. Przyjeżdżają tu specjaliści, żeby obejrzeć słynny portal romański i freski z XIII w. - największy zespół malowideł romańskich w Polsce.

Czerwińsk to miejsce z wielką historią.

Najstarsze wzmianki o Czerwińsku nad Wisłą pochodzą z 1065 roku i zawarte są w tzw. „falsyfikacie mogieleńskim”, w którym Czerwińsk nad Wisłą był uznany jako uposażenie benedyktów z Mogilna, którym król Bolesław Krzywousty zbudował kościół parafialny pod wezwaniem Św. Wojciecha. Inny dokument – bulla protekcyjna Hadriana VI z roku 1155 „Offici nostri nos” zawiera informację, że w w/w roku istniał w Czerwińsku nad Wisłą kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny i klasztor kanoników regularnych.
Wiele praw i przywilejów otrzymuje Czerwińsk nad Wisłą w roku 1161 wzbudzając żywe zainteresowanie miejscowością wśród książąt i dostojników kościelnych.
Dzięki licznym darowiznom książąt i królów polskich Czerwińsk nad Wisłą staje się na Mazowszu najbardziej okazałym i najbogatszym ośrodkiem życia politycznego, kulturalnego, gospodarczego i religijnego. Dzięki idealnemu położeniu na skrzyżowaniu dróg wodnych i lądowych szybko się rozwija, będąc ośrodkiem handlu i rzemiosła. (...)
W opactwie kanoników regularnie bywali książęta mazowieccy i królowie polscy. Tu odbywały się zjazdy, sądy a nawet sejmy pod gołym niebem.
W średniowieczu Czerwińsk nad Wisłą dzielił się na biskupi i klasztorny. Czerwińsk biskupi otrzymał prawa miejskie w 1373 roku, natomiast klasztorny w 1582 roku i taki podział funkcjonował do XVII wieku. (...)
Najazd Szwedów w latach 1655 – 1660 nie oszczędził także Czerwińska nad Wisłą. Zniszczone i spustoszone miasto nigdy już nie wróciło do swej świetności. Po upadku Rzeczypospolitej rząd carski dokonał kasaty zakonu kanoników regularnych. Klasztor został ograbiony z cennych pamiątek. Między innymi wywieziona zostaje biblioteka licząca 3.000 tomów i hełm Władysława Jagiełły.
Po upadku powstania styczniowego w roku 1869, mocą ukazu carskiego, odebrane zostały Czerwińskowi prawa miejskie.

                                                                                                                         czerwinsk.pl

Dzwonnica (tzw. Brama Opata Kuli), 1497, rest. 1907-1913

Bazylika Zwiastowania NMP, 2 ćw. XII w., XX w.

Napis na figurze:

UKOCHANEJ SWEJ MATCE

ZA OCALENIE KOŚCIOŁA

W D. 29 CZERWCA 1915

DRUGIM ROKU WOJNY

EUROPEJSKIEJ

WDZIĘCZNI PARAFIANIE

CZERWIEŃSCY

FIGURĘ TĘ WYSTAWILI

8 GRUDNIA 1915

Portal romański, 1140, cz. zrekonstruowany na pocz. XX w., 1 z najstarszych w Polsce

Portal romański: antyczny heros ujarzmiający smoki

Portal romański: głowa z oślimi uszami (po pr. str.)

Z lat 1140-60 pochodzi ogromny portal romański. Został on wykonany prawdopodobnie we Włoszech, w warsztacie Wiligelma z Modeny. Oryginalne są w nim trzy łuki, tzw. archiwolty, z dekoracją plecionkową i sznurową. Napis ponad nimi został dodany przez konserwatorów.

                                                                                                       czerwinsk.salezjanie.pl

Freski w płd. kaplicy: Męka Pańska, XVII w., poniżej fragm. malowidła gotyckiego (pieta), XV w.

Freski w płd. kaplicy, XIII w.

W najwyżej umieszczonych medalionach zawarto program Stworzenia Świata razem z historią pierwszych ludzi oraz ich wygnaniem z Raju. Poniżej – najbardziej charakterystyczne malowidło – wyrąb drzewa na Arkę Noego. Jeszcze niżej – sceny z życia Abrahama wraz z Ofiarowaniem Izaaka. Obok nich znalazło się miejsce jeszcze dla przedstawienia dziejów Apostołów, w tym św. Piotra i św. Pawła. Prawdopodobne jest, że była to rozbudowana wersja Sądu Ostatecznego z dużą ilością wątków.

                                                                                                      czerwinsk.salezjanie.pl

Niestety, freski nie znajdują się w oryginalnym miejscu - zostały przeniesione w 1951.

Przy oknach zachowały się renesansowe ornamenty arabeskowe z 1 poł. XVI w.

Elementy romańskie w płn. nawie: małe okienka i łuk arkady

Drzwi w płn. nawie

Romańska absyda w płn. nawie

Ołtarz główny wykonano w Krakowie ok. 1630. Znajduje się w nim obraz MB Czerwińskiej, namalowany - bądź odnowiony - w 1612 przez Łukasza z Łowicza.

Fragm. portalu: cz. tympanonu z 2-ma postaciami apostołów (było 13, a nad nimi znajdował się Chrystus w medalionie trzymanym przez anioły)

Stajnia-wozownia, ob. budynek teatralny, XVII w.; ul. Klasztorna 23

W klasztorze mieści się Muzeum Misyjne.

Spod bazyliki zeszłam schodami w stronę rynku, po drodze podziwiając drewnianą zabudowę.

Schody prowadzące nad Wisłę (1916)

Warto spojrzeć na link, który podałam na końcu, z adresami i datowaniem budynków. Wynika z niego, że najwięcej zabytkowych domów znajduje się na ul. Klasztornej, Królowej Jadwigi, Kościuszki i Świętokrzyskiej.

Domy z poł. XIX w.; ul. Klasztorna

Dom, 3 ćw. XIX w.; ul. Klasztorna 11

Ul. Kościuszki/ Klasztorna

Pl. Batorego to dawny rynek. W latach 1810-41 istniał tu ratusz (został rozebrany). 

Pl. Batorego

Na rynku znajduje się kamień upamiętniający miejsce przeprawy przez Wisłę wojsk króla Władysława Jagiełły w drodze pod Grunwald.

Bitwa pod Grunwaldem miała strategiczny punkt w Czerwińsku. Podczas narady wojennej, która odbyła się w listopadzie 1409 roku w Brześciu ułożono plan strategii wyprawy przeciwko Krzyżakom. Król polski, Władysław Jagiełło i wielki książę litewski Witold zdecydowali o budowie mostu przez Wisłę w Czerwińsku. Most miał być zmontowany na miejscu przeprawy z elementów wykonanych w bezpiecznie oddalonym miejscu i spławionych rzeką do Czerwińska.
Budowa mostu na podporach z łodzi była w XV wieku wielkim wyzwaniem dla cieśli i budowniczych. Elementy mostu przez ponad pół roku ciosali cieśle i stolarze w Borach Kozienickich. (...) ustawienie półkilometrowego mostu 30 czerwca 1410 roku zajęło tylko osiem godzin.

                                                                                                          tablica informacyjna

Jeden z najstarszych domów, poł. XIX w.; pl. Batorego 1

Dokładna data budowy tego domu nie jest znana, ale jest to jeden z najstarszych obiektów w Czerwińsku z połowy XIX wieku. Dom w stylu drewnianego budownictwa drobnomiasteczkowego na Mazowszu.
Zbudowany z grubych bali sosnowych o konstrukcji zrębowej. Węgły wiązane w jaskółczy ogon z niewielkimi ostatkami. Konstrukcja ścian sumikowo-łątkowa. Dach wysoki, dwuspadowy, z naczółkiem z prawej strony.

                                                                                                                tablica informacyjna

Jeden z najstarszych domów, poł. XIX w.; pl. Batorego 1

Kamienica (na zewn. secesyjna), jedyny zachowany przykład kamienicy małomiasteczkowej, pocz. XX w.; pl. Batorego 3

Podwórko na tyłach kamienicy, dalej Wisła; pl. Batorego 3

Dom, 2 poł. XIX w.; pl. Batorego 9

Ul. Świętokrzyska 3

W pustym obecnie miejscu stał dom, w którym urodziła się Loda Halama, tancerka, aktorka, choreograf, primabalerina Teatru Wielkiego w Warszawie. Urodziła się tu przypadkowo, podczas tournee rodziców.

Pamiątka 3-ch epidemii cholery w XIX w.; ul. Świętokrzyska/ Cmentarna

(...) zaraza została przywleczona przez wojsko rosyjskie: przez carską armię wysłaną przez cara do stłumienia powstania listopadowego w 1831 roku. Cholera szalała w szeregach armii carskiej dowodzonej przez carskiego generała i feldmarszałka Iwana Dybicza (1785 – 1831), który zachorował i zmarł na cholerę podczas działań wojennych w Polsce.(...)
Ci mieszkańcy Czerwińska, którzy przeżyli zarazę ufundowali w Czerwińsku TRZY KRZYŻE (...)

                                                                                                                    e-wyszogrod.pl

Cmentarz, 2 ćw. XIX w. (k. XVIII w.?)

Kropielnica przy wejściu na cmentarz

Najważniejsza na cmentarzu jest ta drewniana dzwonnica. Figuruje w rejestrze zabytków.

Niegdyś istniał tu kościół św. Wojciecha, wokół którego utworzono cmentarz. Został rozebrany.
W jego miejscu wybudowano dzwonnicę, cmentarz otoczono murem, a następnie, w 1841, powstała brama.

Dzwonnica, 1839, na wzgórzu cmentarnym

 Poszłam dalej ul. Cmentarną.

Opuszczone gospodarstwo; ul. Miejska/ Cmentarna

Opuszczone gospodarstwo; ul. Miejska/ Cmentarna

Ul. Miejska

Ul. Królowej Jadwigi

Bulwar Wiślany

Bulwar Wiślany

[Wisła] stanowiła dawniej element obronny, a potem była podstawą egzystencji ludności, służąc jako droga transportowa i komunikacyjna a także będąc podstawą rozwoju rybołówstwa. Wielu mieszkańców utrzymywało się z wydobywania piasku i żwiru, wywożąc go łodziami do Warszawy. Regularne kursy statków pasażerskich dawały także możliwość zarobkowania miejscowej ludności. Istniała przystań pasażerska a później także przystań towarowa.

                                                                                                                          czerwinsk.pl

Wały przeciwpowodziowe wybudowano w 1 poł. XIX w.

Ul. Królowej Jadwigi

Pozostałości domu z ok. 1900; ul. Królowej Jadwigi 19

Dom z 2 poł. XIX w.; ul. Królowej Jadwigi 10

Dom z lat 30. XX w.; ul. Królowej Jadwigi 8

Pozostałość po synagodze rozebranej w latach 90. XX w.; ul. Królowej Jadwigi 5

Synagoga powstała ok. 1850.

Był to murowany budynek, nakryty dachówką, z murowaną przybudówką pokrytą blachą, o ogólnej powierzchni 160 m kw. oraz zabudowanej powierzchni 132 m kwadratowych. Podczas II wojny światowej Niemcy zdewastowali synagogę, używając budynku jako magazynu. Po wojnie opuszczony budynek przebudowano na kino „Mewa”. W latach 90. XX w. budynek rozebrano w celu wybudowania nowego Domu Kultury, co nie nastąpiło. Obecnie pozostał po synagodze tylko fragment ściany wschodniej, który służy jako przybudówka do domu mieszkalnego.

                                                                                                                     sztetl.org.pl

Podobno była w dobrym stanie...

Pod koniec XIX w. Czerwińsk zamieszkiwała głównie ludność żydowska. Istniała również mykwa, stary cmentarz żydowski (zał. po 1800) przy ul. Królowej Jadwigi i nowy (zał. w 1935) przy ul. Polnej. Nie ma po nich śladu.

Dom z k. XIX w.; ul. Kościuszki 7

Zejście nad Wisłę od ul. Kościuszki

Ul. Kościuszki, w tle bazylika

Ul. Dunina/ Świętokrzyska

Ul. Klasztorna/ Grunwaldzka

Czerwińsk jest dla mnie absolutnie cudowny! Warto go odwiedzić nie tylko ze względu na bazylikę, ale też dla drewnianej zabudowy, która chyba w niewielu miejscach zachowała się w takiej ilości, przy czym domy te są w rejestrze zabytków. Bardzo polecam spacer wspomnianymi wyżej ulicami, ale też i dalej od rynku. A na koniec koniecznie nad Wisłę!

01.01.2020

Czerwińsk odzyskał prawa miejskie.

http://czerwinsk.salezjanie.pl/bazylika
Historia gminy oraz obiekty wpisane do rejestru zabytków
Układ przestrzenny z 1373 r. w rej. zabytków (mapka)
Relacja z przeprawy króla Władysława Jagiełły przez most pod Czerwińskiem wg Jana Długosza
M. Szulińska, "Rejestr zabytków – problematyka wpisów obszarowych na przykładzie Czerwińska nad Wisłą"