Polska Wzdłuż Szosy: Łowicz

Łowicz to miasto, którego nie da się w skrócie opisać. Zrezygnowałam z pokazywania wnętrz kościołów, bo wszystkie są pełne dzieł sztuki i epitafiów, na rzecz miejsc mniej znanych, trochę bardziej oddalonych, do których normalnie można by nie dotrzeć, a warto.

Na początek spacer po Starym Rynku i okolicach.

Ratusz, 1828; Stary Rynek

Katedra łowicka została uznana za pomnik historii w 2012 r. Świątynia ma szczególne znaczenie dla historii i kultury Polski. Fundowali ją, a następnie hojnie wyposażali najwięksi rangą dostojnicy kościelni - arcybiskupi gnieźnieńscy (prymasi Polski od XV w.). Od XVI do XVIII w. Łowicz był głównym arcybiskupim miastem rezydencjonalnym, przez co, ówczesna kolegiata łowicka, obok katedry gnieźnieńskiej stała się najważniejszą świątynią w kraju i obiektem szczególnej troski purpuratów. W jej murach odbywały się synody kościelne, decydowano o najważniejszych sprawach Kościoła oraz Rzeczpospolitej.

zabytek.pl

Bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja, 1658, 1949

Wejście do bazyliki - Dzień Papieski

W ogrodzeniu - dzwonnica - brama z XVIII w. proj. Szymona Bogumiła Zuga oraz brama z Nepomukiem z 2 poł. XVIII w.
W pobliżu pomnik poświęcony "Synom Ziemi Łowickiej Bojownikom o Niepodległość" z 1927.

Brama "Prymasowska", poł. XVII w.

Na bramie widnieje herb Jastrzębiec, wyżej herb fundatora, abpa Macieja Łubieńskiego, Pomian.
Podobno otwierała drogę z kolegiaty do przystani nad Bzurą i do zamku prymasowskiego.
Brama stoi w obecnym miejscu od 1941.

Wieniec dożynkowy przy Pałacu Biskupim

Wieniec został przeniesiony sprzed kaplicy Św. Trójcy (prymasa Jana Tarnowskiego) w bazylice. Widziałam go w kościele, a potem trafiłam na akcję przenosin. Panowie powiedzieli, że po to, żeby się nie zmarnował. Super!

Dziekania, siedziba Biskupa Łowickiego, 1687, 2 poł. XVIII w.

Dwór - dawna dziekania - ufundowany został w 1687 r. przez dziekana łowickiego Wojciecha Krajewskiego, a przebudowany w 2 poł. XVIII w. Od utworzenia przez prymasa Ostrowskiego sufraganii łowickiej dwór pełnił funkcję siedziby sufragana, sprawującego jednocześnie funkcję dziekana kapituły. W okresie napoleońskim umiejscowiono tu lazaret. Od 1868 r. budynek służył wojsku - kolejno: żandarmerii, komendanturze niemieckiej, wojsku polskiemu.

polskaniezwykla.pl

Na dziedzińcu d. Kurii Wikariuszy (ok. 1730), przy Starym Rynku 24, znajduje się figura św. Jana Nepomucena z XVIII w., z herbem Pilawa. Działa tam restauracja "Powroty", w której zjadłam bardzo dobre żeleźniaki z twarogiem i skwarkami :)

Zespół klasztorny misjonarzy, 1689-1730, ob. Muzeum; Rynek Kościuszki 5

W budynku obecnego Muzeum od 1820 działały Łowicka Szkoła Wydziałowa, Szkoła Nauczycieli Elementarnych, a następnie rosyjska Szkoła Realna z dwoma gimnazjami, które funkcjonowały także w międzywojniu. W latach 1862-65 kształcił się tu Józef Chełmoński.

KONIECZNIE! należy odwiedzić Muzeum!

Plebania, d. kustodia, XVII w.; Stary Rynek 24/30a

Kanonia, XVII, XIX w.; Stary Rynek 20

D. Muzeum Miejskie, ob. IT; Stary Rynek 17

W prawej narożnej części znajdowały się obiekty szkolne, szkoła żydowska, szkoła miejska początkowa, organizowane były też kursy dla dorosłych analfabetów. Działała tu również apteka (...). W okresie międzywojennym na pierwszym piętrze mieściło się Muzeum Miejskie im. Władysława Tarczyńskiego, na drugim piętrze Muzeum Etnograficzne Anieli Chmielińskiej. (...) Po upaństwowieniu kamienica została przeznaczona na cele medyczne, mieściła poradnie i przychodnie lekarskie.

polskaniezwykla.pl

Kamienica Cebrowskich (aptekarzy i lekarzy prymasowskich), XVI, XVIII w.; Stary Rynek 14

Renesansowe krużganki na tyłach kamienicy Cebrowskich od strony ul. Aptekarskiej

Kamienica Napoleońska, XVIII/XIX w., w której w 1806 zatrzymał się Napoleon; Stary Rynek 3

Ul. 3 Maja prowadzi z dworca na Stary Rynek.

Gmach d. poczty konnej, 1828/29, 1950; ul. 3 Maja 13

Gmach d. poczty konnej, 1828/29, 1950, po bokach wozownia i stajnia; ul. 3 Maja 13

(...) utrzymywano tu 24 konie do zaprzęgów pocztowych. W 1886 r. przy poczcie uruchomiono międzynarodową stację telegraficzną, następnie w 1890 r. utworzono kasę pocztowo-oszczędnościową. (...)
Obiekty pocztowe były odsunięte od drogi by zapewnić sprawne manewrowanie pojazdami konnymi. Jest to jedyny zachowany wzorcowy zespół pocztowy I klasy z okresu Królestwa Polskiego.
W dniu 2 listopada 1830 r. w pokojach gościnnych poczty zatrzymał się na postój Fryderyk Chopin.

tablica informacyjna

Fabryka garnków i naczyń glinianych Weksteinów; ul. 3 Maja 5

Fabryka działała od k. lat 70. XIX w. do 1939. Od 1874 pomieszczenia biurowe mieściły się w Hotelu Wileńskim, naprzeciwko.
W tle widać d. Dom Partii z 1956, późniejsze Starostwo Powiatowe, Centrum Kultury, Turystyki i Promocji Ziemi Łowickiej. Wygląda na opuszczony.

Hotel De Wilno (Wileński); ul. 3 Maja 12

Gmach powstał z oberży wystawionej w 1830 r. przez piwowara Jana Szabłowskiego. Obok powstała wozownia i stajnie. (...) od 1838 r. hotel przeszedł na własność małżonków Workowskich (nad oknem (...) F.E.W. 1830). Wówczas też oberża otrzymała nazwę "Hotel de Wilno". (...)
Zamieszkiwała tutaj Stanisława Winawer, znana pod nazwiskiem Soava Gallone, gwiazda kina niemego, reżyserka, właścicielka studia filmowego w Rzymie. (...) odkryła (...) Marcello Mastroianniego. (...)
Po II wojnie światowej ponownie mieścił się tu Hotel Miejski działający do 1974 r.

tablica informacyjna

Kościół MB Łaskawej i św. Wojciecha (oo. pijarów), 1680, XVIII, XIX w.; ul. Pijarska 2

Jeśli chodzi o architekturę, kościół pijarów jest chyba najpiękniejszy w Łowiczu (obok dominikanów). Akurat trafiłam na remont, więc udało mi się wejść do środka. Warto zwrócić uwagę na obraz MB z godłem Łowicza - pelikanem z 1702 w prawej nawie.

D. plebania i szkoła ewangelicka, 1 poł. XIX w., i dzwonnica, 1866, przy kościele poewangelickim; ul. Podrzeczna 15

Bardzo klimatyczna i pełna zabytkowych obiektów jest ul. Nadrzeczna. Przeszłam nią od Starego Rynku do Pl. Przyrynek.

Kościół poewangelicki, 1838/39 (ob. galeria "Browarna"); ul. Podrzeczna 17

D. browar, szkoła dla dziewcząt, sądy; ul. Podrzeczna 14

Szkołę dla dziewcząt w 1906 prowadziła Jadwiga Starzyńska, matka późniejszego prezydenta Warszawy, Stefana Starzyńskiego. Została zamknięta za udział uczennic w nabożeństwie patriotycznym.

D. resursa miejska i teatr, 1899, ob. Łowicki Ośrodek Kultury; ul. Podrzeczna 20

W 1904 w resursie gościł Henryk Sienkiewicz. Było tam również kino, a podczas II wojny światowej - niemiecki Dom Żołnierza.

D. Miejska Szkoła Handlowa, 1 poł. XIX, XX w.; ul. Podrzeczna 22

W okresie międzywojennym właścicielami kamienicy pod nr 22 byli Chaim i Maria Rozendornowie. W 1930 wydzierżawili budynek Miejskiej Szkole Handlowej.

Zespół klasztorny dominikanów, 2 poł. XVII, XIX, XX w.; ul. Podrzeczna 30

Klasztor dominikanów miał bardzo burzliwą historię. W skrócie:

W 1812 r. wojska pruskie ograbiły kościół i urządziły w nim składy wojskowe. Dominikanie musieli opuścić klasztor i przenieść się do Sochaczewa. By chronić ołtarze wywieziono je do Piątku oraz kościołów Świętego Ducha i Pijarów w Łowiczu. Do Chruślina przeniesiono organy, zaś wykonane z żelaza szesnastowieczne drzwi oddano do Muzeum Starożytności i Pamiątek Historycznych Władysława Tarczyńskiego.
W latach 1818–1829 zabudowania dostosowano do pełnienia funkcji koszar polskiego wojska. Z czasem budynki przejęli Rosjanie, którzy prezbiterium kościoła wykorzystywali jako salę balową, zaś piętro zaadaptowali na cerkiew.
Na początku I wojny światowej obiekt przejęli Niemcy. Natomiast po 1915 r. funkcjonowała tu elektrownia miejska.
Od 1918 r. zabudowania klasztorne służyły jako koszary 10 Pułku Piechoty. (...) w 1947 r. dawny klasztor przeznaczono na szkołę, która funkcjonuje w nim do dziś.

kultura.lodz.pl

Pl. Przyrynek 17

Ul. Bielawska 9

Ul. Bielawska 9 - drzwi!!!

Pl. Przyrynek 6

Nowy Rynek jest jednym z 3-ch trójkątnych rynków w Europie (obok Bonn i Paryża). Jest najstarszym z nich - powstał w 1405. Otaczają go kamieniczki z XVI - XIX w.

Przez wieki rynek pełnił funkcję targowiska miejskiego, a odchodzące od niego ulice stanowiły zaplecze targowe w formie kramów rzemieślniczych i jatek rzeźniczych.
W trakcie II wojny światowej południowa pierzeja rynku uległa znaczącemu zniszczeniu, a część rynku została włączona do getta. Po wojnie plac pełnił ponownie rolę targowiska miejskiego – głównego placu handlowego Łowicza. W latach 50. XX w. został zrekultywowany i przekształcono go w park miejski z fontanną. Prowadzone w latach 90. prace wykopaliskowe doprowadziły do dewastacji rynku (zlikwidowano fontannę, rozebrano nawierzchnię i ciągi komunikacyjne). W latach 2005–2006 przeprowadzono rewitalizację Nowego Rynku.

kultura.lodz.pl

Nowy Rynek

Dom "Pod Donicą", 1799; Nowy Rynek 13

Dom, XVII, XVIII/XIX w., obok dom "Pod Donicą"; Nowy Rynek 12 i 13

Dom, XVII w.; Nowy Rynek 34 i 35

Na Nowym Rynku znajduje się pomnik ku czci Powstańców 1863.

Kościół Św. Ducha i śś. Katarzyny i Mateusza, 1404, XVII, XX w.; ul. Długa 1

Kościół Św. Ducha i śś. Katarzyny i Mateusza jest najstarszym kościołem Łowicza. Powstał w 1404 jako kościół parafialny dla Nowego Miasta.
Na wieży kościoła widać herb Nałęcz i inicjały "WG", abpa Wawrzyńca Gembickiego, fundatora wieży. Warto też dokładnie obejrzeć figurę MB przy wejściu i dokładnie przeczytać napisy.

Nagrobek Barbary z Sarnowskich Kraśnickiej (zm. 1583 r.) przeniesiony z kolegiaty

Inna teoria mówi, że to fragment pomnika księżnej Katarzyny Zbarskiej (zm. 1562 r.) z kościoła bernardynów.
A takie oto cudne detale wypatrzyłam!

W ołtarzu głównym znajduje się obraz MB Pocieszenia z XVII w. i rzeźby św. Augustyna i biskupa z 2 poł. XVIII w. Inne ważne zabytki to MB z Dzieciątkiem z ok. 1500, krucyfiks barokowy, polichromowany z 2 poł. XVIII w. i prospekt organowy z k. XIX w. zwieńczony rzeźbą Dawida.

Niedaleko kościoła, przy ul. Kurkowej 4, warto zwrócić uwagę na d. więzienie wybudowane przez Niemców w 1916, służące później NKWD i UB. Działało do 1946. W 1945 harcerze odbili 80 więźniów politycznych AK.
Teraz są tam mieszkania. Ciekawe, jak się mieszka w miejscu z taką przeszłością...

D. kościół św. Bartłomieja i klasztor Bernardynów; XVI, XX w.; ul. Stanisławskiego 31

W latach 1818 - 1823 klasztor przebudowano na koszary wojskowe, a około 1836 r. kościół zaadaptowano na cerkiew, wcześniej pełnił też funkcje sakralne dla ewangelików łowickich. W okresie międzywojennym ulokowano w budynku Państwowe Seminarium Nauczycielskie i Szkołę Ćwiczeń. W okresie powojennym gmach nadal pełnił funkcje szkolne. Obecnie własność prywatna.

tablica informacyjna

Wejście do klasztoru bernardynek, 1648, 1812, XX w., i kapliczka z 1842; Al. Sienkiewicza 15

W kościele NMP i św. Klary (bernardynek), w ołtarzu znajduje się obraz Niepokalanego Poczęcia NMP, podobno cudowny. Dzwonnica pochodzi z 1861.

Dworek Kalinowskich, 1 poł. XIX w.; Al. Sienkiewicza 27

Za dworem rozciągały się zabudowania folwarczne i okazały ogród (...)
Po strajkach szkolnych w 1905 r. na poddaszu dworu nazywanym "Olimpem" prowadzono tajne zebrania młodzieży strajkującej i tajne komplety, na podwórzu zaś zorganizowano przyrządy do ćwiczeń gimnastycznych. Także w okresie okupacji w dworku organizowano tajne wykłady z zakresu szkoły średniej. Zasługi tego miejsca dla obrony szkoły polskiej pozwoliły na przetrwanie dworu do chwili obecnej.

tablica informacyjna

A dworek nie zasługuje na więcej niż tylko "przetrwanie"?

Kościół Przenajświętszego Sakramentu (mariawicki), 1910; Al. Sienkiewicza 3

Kościół Przenajświętszego Sakramentu (mariawicki)

Z końcem XIX wieku [mariawici] zaczęli zdobywać coraz więcej zwolenników wśród niższych warstw społecznych w mieście i na wsi. (...)
Wyposażenie kościoła jest bardzo skromne. W ołtarzu głównym znajduje się Chrystus Ukrzyżowany, na prawo od ołtarza figurka Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, po stronie lewej – ambona metalowa, koszowa z 1910 roku. Na antepedium ołtarza (jedynego w kościele) widnieje herb Łowicza. W chwili obecnej nabożeństwa odbywają się 2 razy w miesiącu.

lowiczturystyczny.eu

Bp Leon Gołębiowski i bp Jakub Próchniewski byli pierwszymi biskupami mariawickimi wyświęconymi w Polsce. Figura NMP przed kościołem upamiętnia tą uroczystość.
Podczas okupacji w kościele mieścił się skład zboża. W l. 60. XX w. przy kościele działała wytwórnia napojów gazowanych, z której zyski przeznaczono na remont.


Kościół śś. Leonarda i Małgorzaty, 1618-1626; ul. Sienkiewicza 1

Cmentarz przykościelny istniał prawdopodobnie przy kościele św. Leonarda od XVI w. do 1820.

Dom kolei, XIX w.; ul. 1 Maja 11

Dom kolei - zachwycający! - minęłam idąc do zespołu romantycznego gen. Klickiego. Przy jego budowie wykorzystano elementy lapidarne z zamku prymasów, m.in. herby.
Co do samego zamku prymasowskiego, to został zbudowany ok. 1355 i zburzony przez Szwedów po 1655.

Baszta w zespole romantycznym gen. Klickiego, 1824; ul. 1 Maja 17-21

Baszta jest obecnie w remoncie, zdjęcie zrobiłam w 2012. W pałacu mieści się Galeria Malarstwa Współczesnego Zofii i Romana Artymowskich oraz izba pamiątek po gen. Stanisławie Klickim. Niestety, wejście na teren graniczy z cudem, dlatego nie udało mi się zobaczyć kaplicy i domku dozorcy.

TEN DOM WZNIÓSŁ I W NIM MIESZKAŁ

GEN. STANISŁAW KLICKI

UR. 1775 R. ZM. 1847 R.

UCZESTNIK WOJNY POLSKO - ROSYJSK.

1792 R.

POWSTANIA KOŚCIUSZKOWSKIEGO

WALK LEGJONÓW POLSKICH WE WŁOSZECH

KAMPANIJ NAPOLEOŃSKICH

POWSTANIA LISTOPADOWEGO.

GMINA M. ŁOWICZA.

1831 R. - 1931 R.

Pałac w zespole romantycznym gen. Klickiego, 1824; ul. Pałacowa 6

Kapliczka św. Rocha jest dość oddalona od centrum. Została ufundowana przez mieszkańców Bratkowic na trójkątnym placu, prawdopodobnie w miejscu targów trzodą chlewną, które odbywały się przed bramą miejską na ul. Żabiej. Bratkowice przyłączono do miasta w 1375.
Co roku 16 sierpnia, kiedy przypada wspomnienie św. Rocha, przy kapliczce odprawiana jest msza.

Kapliczka św. Rocha, 1852 - wotum za ocalenie z epidemii cholery w 1847; ul. Żabia/ Mickiewicza

Kamienica patrycjuszowska, 1637; ul. Zduńska 42

Ul. Zduńska łączy oba rynki. Na niej również sporo zabytkowych budynków, m.in. kamienica patrycjuszowska.

Od strony podwórza w wielkiej izbie zachowany rzeźbiony strop belkowany dekorowany motywami roślinnymi i geometrycznymi z monogramem właścicielki Agnieszki Szmidowej. W 1883 r. w kamienicy działała fabryka miodu. Obecnie własność prywatna, pełni funkcje mieszkalno - handlowe. Na piętrze restauracja.

tablica informacyjna

Dom Stefana Starzyńskiego w l. 1896-1907; ul. Zduńska 34

Ul. Mostową ze Starego Rynku dochodzi się do Bzury. Promenada po lewej stronie prowadzi do parku i plaży (pływać nie można, jest pomost do posiedzenia), natomiast uliczka po prawej stronie - do budynku d. łaźni miejskiej, ob. restauracji.

(...) jej działanie nie zyskało jednak zainteresowania mieszkańców. Dopiero dofinansowanie prymitywnej łaźni przez Towarzystwo Higieniczne umożliwiło ponowne jej otwarcie jako "Zakładu Kąpielowego".

tablica informacyjna