Polska Wzdłuż Szosy: Muzeum Kaszubskie w Kartuzach

Będąc w Kartuzach koniecznie należy odwiedzić Muzeum Kaszubskie. Można się tu naprawdę sporo dowiedzieć o kulturze Kaszub. Wystawy dotyczą rolnictwa, gospodarstwa domowego, rybołówstwa, garncarstwa, obrzędów, sztuki ludowej, słowem - życia codziennego.

Początki Muzeum sięgają lat 20. XX w., w tym czasie Franciszek Treder [pomnik przed Muzeum] za namową Aleksandra Majkowskiego zajął się kolekcjonowaniem artefaktów z terenu Kaszub. Przerwaną przez wydarzenia II wojny światowej tradycję muzealnictwa przywrócono w 1945 r. (...)

Przy Muzeum uruchomiono pracownię haftu kaszubskiego, którą prowadziła Franciszka Majkowska [siostra Aleksandra] (...)

ulotka muzealna

Przed przeprowadzką w obecne miejsce, Muzeum mieściło się w "Dworze Kaszubskim" przy ul. Gdańskiej.

Willa, od 1947 Muzeum Kaszubskie, pocz. XX w.; ul. Kościerska 1

W l. 1945-1947 w willi znajdowało się więzienie i powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego.

A oto najciekawsze, wg mnie, eksponaty.

Pralka automatyczna - ręczna, k. XIX w.?

Gwiôzdka (Gwiazdka)

Typową, kaszubską tradycją była tak zwana gwiôzdka. Od początku adwentu aż do Bożego Narodzenia wieczorami po wsiach wędrowała grupa kolędników. Było to zwykle kilka lub kilkanaście osób przebranych za różne postaci i maszkary. Był wśród nich gwiôzdor, inaczej zwany gwiżdżem, biała śmierć z kosą, kominiarz symbolizujący szczęście, milicjant, jako ten, co pilnuje porządku, żołnierz na drewnianym koniu, diabeł – uosobienie zła, anioł, a także zwierzęta: wilk, krowa, byk, koza, uważana za symbol szkodnictwa, niedźwiedź, symbol powagi, bocian będący zwiastunem urodzaju, a także koń, któremu przypisywano zdolność łączenia się ze światem zmarłych. Kolędnikom towarzyszyli muzykanci.

gdynia.pl

W 2019 Kaszubska Gwiôzdka została wpisana na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego.

Dłubanka wydobyta z jez. Połęczyńskiego, ok. 1381

Na Pomorzu dłubanki wykonywane były najczęściej z sosny, brzozy i lipy.

Pływaczki dla dzieci, 1946, Borzestowo

Zabawki w zbiorach Muzeum Kaszubskiego przedstawiają dawnych rzemieślników (np. kowala, tracza) oraz codzienne zajęcia ludności wiejskiej (np. wyrób tabaki, mielenie mąki, ubijanie masła). Zabawki te miały charakter edukacyjny – pokazywały dzieciom różne rodzaje prac i uczyły je ich przez zabawę. Do ludowego kanonu zabawek, które znajdują się w Muzeum Kaszubskim wpisują się także różnego rodzaju knary, klekotki, wiatraki. Jeśli zaś chodzi np. o klekotki, miały one również wymiar magiczny – za pomocą takich „urządzeń” przepędzano złe moce. Łatwe konstrukcyjnie zabawki wykonywali sami rodzice, nieco bardziej skomplikowane lokalni rzemieślnicy. Kupowano je także na jarmarkach, odpustach.

magazynkaszuby.pl

Zabawka przedstawiająca pracę Kaszubów, XX w.

Zabawka ludowa, 1870, Mściszewice

Zabawka - karuzela

Zabawka wiatraczek "Tracze"

Zabawki typu "tracze" umieszczano na dachach lub płotach.

Klëka - drewniana laska, symbolizowała władzę sołecką

Klëka (...). W tradycyjnej kulturze kaszubskiej laska sołecka – kij zakończony haczykowato, za pomocą którego sołtys albo władze administracyjne zawiadamiały mieszkańców o swoich postanowieniach. Napisaną na karcie wiadomość sołtys dołączał do klëczi i przekazywał ją do najbliższego domostwa, następnie mieszkańcy przekazywali ogłoszenie do kolejnych domów całej miejscowości. W przypadku kiedy społeczność wiejska z powodu analfabetyzmu nie mogła przeczytać wiadomości, rozsyłana po domach kluka informowała o konieczności zebrania się w jednym miejscu, aby tam właśnie mogła zostać ogłoszona wiadomość obowiązująca całą wioskę. Kleka była zatem atrybutem władzy społecznej, którą dzierżył przewodniczący gromady wiejskiej (sołtys).

kaszubopedia.pl

Na Kaszubach używano kleki jeszcze w XX w. Przywiązana do niej czerwona wstążka zawiadamiała o weselu, czarna - o śmierci.

Tabakiery

Łóżko rozsuwane

Łóżko kryte z baldachimem rozsuwane wzdłuż

Najciekawsze z prezentowanych mebli to łóżko dla młodzieży, które w miarę potrzeby rozsuwano. (...) dziewczyny na Kaszubach spały w szufladach.

ulotka muzealna

Zegar jednowskazówkowy, XVII w.

Szopka, Karwieńskie Błota

Serwety kaszubskie

W 2015 hafciarstwo kaszubskie szkoły żukowskiej zostało wpisane na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego.

W norbertańskim klasztorze żukowskim funkcjonowała szkoła, w której uczono m.in. tkactwa i hafciarstwa (...). Fakt ten potwierdzają dane z 1895 r. (...). Uczono tu panny z bogatszych domów. (...) Przeprowadzane na Kaszubach spisy inwentarzowe z XVII i XVIII w. niejednokrotnie wymieniają wśród własności zamożniejszych rodzin chłopskich zdobione haftem części stroju niewieściego oraz wyszywane obrusy (...). Norbertanki w Żukowie zajmowały się m.in. haftowaniem złotnic - nakryć głów bogatszych kobiet (...). Dzisiaj złotnice te uznawane są za reprezentacyjny typ dawnego haftu kaszubskiego. W Żukowie w XVIII wieku wykonywane były ponadto również czepce jedwabne z haftem wielobarwnym (...) wzornictwo zabytkowych czepców zawierało elementy podobne do XVII i XVIII-wiecznych haftów kościelnych, te natomiast w większości utrzymane były w stylu barokowym. Najczęściej posługiwano się wówczas motywami kwiatów, liści, palmet i owoców granatu.

zukowo.pl