niedziela, 14 lipca 2024

Kartuzy

Kartuzy słyną z kolegiaty i ja też głównie dlatego tam pojechałam. Poza tym chciałam porównać Kartuzy i Kościerzynę, bo oba miasta rywalizują o miano stolicy Kaszub. Jedno jest pewne - są zupełnie inne i oba warte odwiedzenia.

Dawny zespół klasztorny zakonu Kartuzów (...) jest wizytówką Kartuz i najcenniejszym zabytkiem miasta. Świątynia posiada bogaty wystrój wnętrza, spośród którego najcenniejsze są barokowe stalle, renesansowy ołtarz główny, XVII-wieczne obrazy autorstwa słynnego malarza Hermana Hana, a także bogato ornamentowane kurdybany (okładziny ze skóry) zdobiące ściany prezbiterium. Charakterystycznym elementem architektury kościoła jest XVIII-wieczny dach, przypominający kształtem trumnę. (...) Kościół klasztorny uznawany jest dziś za jeden z najcenniejszych obiektów sakralnych Kaszub. 

                                                                                                                  zwiedzajkaszuby.pl

Najpierw obeszłam zabudowania gospodarcze widoczne po lewej stronie zdjęcia i refektarz (w środku). Informacje pochodzą z Dziennika Urzędowego Województwa Pomorskiego.

Ciekawostka - na zdjęciu widać również chaczkar ormiański, dar od kartuskich Ormian.

Dom, 1896; ul. Klasztorna 12 (część d. folwarku przyklasztornego)

D. słodownia klasztorna, XIV/XV w., 1690, przebud. 2 poł. XIX w.; ul. Klasztorna 14

Słodownia została wzniesiona w średniowieczu na wewnętrznym dziedzińcu klasztoru. Spaliła się w 1690, ale odbudowano ją w tym samym roku. Przebudowa w XIX w. zniekształciła pierwotny charakter wnętrz.

D. młyn-spichlerz klasztorny, XV w., przebud. XIX w., d. browar klasztorny,  XIV/XV, 1645, poł. XIX, ok. 1910?; ul. Klasztorna 16 i 18

Budynek mieścił spichlerz i 2 niezależne od siebie młyny uruchamiane przez 2 ciągi turbin napędzanych wodą z kanału biegnącego pod obiektem, łączącego jez. Karczemne i Klasztorne. Ok. poł. XIX w. został podwyższony, a wnętrze przebudowano na mieszkania.
Browar znajdował się na zewnętrznym dziedzińcu klasztoru. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1595. W XVII w. przesklepiono pomieszczenia browarne. W dolnej kondygnacji, obok browaru, powstały warsztaty stolarskie, krawieckie i piekarnie, a w górnej urządzono mieszkania gościnne. W poł. XIX w. browar został adaptowany na cele mieszkalne.

D. refektarz kartuzów, XIV/XV w.

W l. 1842-1887 refektarz był miejscem kultu protestanckiego (do chwili wybudowania kościoła ewangelickiego). Od 1894 należy do parafii katolickiej.

Sklepienie gwiaździste w refektarzu (ob. kawiarnia)

Kolegiata pw. Wniebowzięcia NMP, 1383-1405, 1730-1733




Wewnątrz, nad wejściem głównym, znajduje się tarcza jednowskazówkowego zegara. Na końcu wahadła umieszczono postać anioła z kosą. Z kolei na zewnątrz, nad zegarem na zdjęciu obok, widać trupią czaszkę. Nie rzuca się w oczy, kilka osób jej szukało.



Powstanie Kartuz, początkowo jako osady przyklasztornej, przypada na pierwsze lata założenia i działalności klasztoru kartuzów „Raj Maryi” (1382). (...)
Pierwsze wzmianki o osadzie przyklasztornej, która z czasem stała się centrum życia społecznego, politycznego, gospodarczego oraz kulturalnego pochodzą z 1391 roku (...) Data ta stanowi początek pisanych dziejów Kartuz.


                                     historiamagazyn.pl



Ołtarz główny, 1639, warsztat pomorski, kurdybany, 2 poł. XVIII w.

D. ołtarz główny, 1444, w Złotej Kaplicy

D. erem kartuzów, 1400, XX w. (jedyny zachowany w Polsce)



Na cmentarzu po drugiej stronie ulicy pochowany jest Aleksander Majkowski (1876-1938), autor słynnej epopei kaszubskiej "Życie i przygody Remusa". 

W pobliżu rośnie ponad 500-letnia lipa. 







Ul. Wzgórze Wolności dalej prowadzi do kaplicy Św. Krzyża i do Arboretum Leśników Kartuskich. Arboretum może trochę zaniedbane, ale myślę, że spacer byłby przyjemny gdyby nie deszcz...



Dom, 1904, z tyłu warsztaty; ul. Wzgórze Wolności 5

Kaplica Św. Krzyża na Górze Spiczastej, 1653, 1989

Kaplica powstała prawdopodobnie na pamiątkę męczeńskiej śmierci zakonników podczas I wojny szwedzkiej. Jest też teoria o miejscu zlotów czarownic.
Po zniszczeniu w 1. ćw. XIX w. zachowała się w ruinie wieża z elewacją zachodnią i fragmentami murów bocznych. W l. 90. XX w. kaplica została odbudowana. Przy wejściu wisi kartka o zbieraniu ofiar na wyposażenie kaplicy i informacja o nabożeństwach, ale są bardzo rzadko i raczej się nie wejdzie.
Do kaplicy przylegała niegdyś drewniana wieża widokowa wybudowana w 1910 przez niemieckie Towarzystwo Upiększania Osady. Znalazłam artykuł z 2023 o jej ew. odbudowie.

A teraz ul. 3 Maja, rynek i okolice.

SP nr 1, 1915; ul. 3 Maja 14 (1. szkoła w Kartuzach)

Dom, 1903, ob. Prokuratura Rejonowa; ul. 3 Maja 15

Kamienica w okresie międzywojennym mieściła Powiatową Kasę Chorych.

Willa, 1920; ul. 3 Maja 10

Od k. XVIII w. funkcjonowała tu pierwsza apteka w Kartuzach, przy której znajdowały się zabudowania gospodarcze oraz herbarium z parkiem. Ok. 1920 na miejscu starego, parterowego budynku wzniesiony został ob. budynek (Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego).
Zdjęcie z 1917 i tablica:

W TYM MIEJSCU W 1834 ROKU
POWSTAŁA PIERWSZA APTEKA
W KARTUZACH.
W LATACH 1919 - 1945
WŁAŚCICIELEM JEJ BYŁ,
POCHODZĄCY Z BAWARII,
FARMACEUTA DANIEL CHRIST.

Dom, siedziba starostwa, po II w. św. Sąd Rejonowy, ob. Starostwo Powiatowe, Wydział Budownictwa, pocz. XX w.; ul. Kościuszki 26/ 3 Maja

Dom, poł. XIX w.; ul. 3 Maja 5

Dom mieszkalny, k. XIX w.; ul. 3 Maja 3

Znalazłam artykuł z 2024 dotyczący pomysłów na zagospodarowanie tego budynku. Jak dla mnie, to jeden z najpiękniejszych domów tego typu w mieście.

Przy pl. Św. Brunona, na rogu Klasztornej, stoi kapliczka św. Brunona. Powstała w 1731, ale obecna to rekonstrukcja z 1948. Oryginalna, XVIII-wieczna, figura patrona Kartuz została skradziona - kopię wstawiono w l. 90. XX w.

Domy mieszkalne, 2 poł. XIX w.; pl. Św. Brunona 7 i 6

Ul. Jeziorna 11 a

Ul. Jeziorna 24 i 22 (poł. XIX w.), 20 (1880), 18 (1901)


Kamienica secesyjna, 1905; ul. Jeziorna 38

Można iść dalej, skręcić w ul. Polną i Promenadą Asesora okrążyć Jez. Karczemne. 

Przy ul. Gdańskiej znajduje się wiele zabytkowych kamienic.

D. hotel, XIX/XX w.; ul. Gdańska 15

W parku między ul. Parkową i Hallera stoi pomnik 500-lecia Kartuz z 1882 (cokół z 1920) z napisem:

1382 CARTHAUS 1882

To najstarszy pomnik w mieście. Upamiętnia przybycie zakonników kartuskich. Medalion również został zmodyfikowany w 1920 z powodu zmiany pisowni nazwy miasta. To informacja z tablicy, której nie rozumiem. W 1920 "Karthaus" zmieniono na "Kartuzy" (wg historiamagazyn.pl).

Jest też pomnik MB Królowej Korony Polskiej z ciekawą historią.
Kamienica secesyjna; ul. Parkowa 12

Kamienica secesyjna, XX w.; ul. Parkowa 16

Przy ul. Parkowej 2 znajduje się poczta z 1890 w stylu manieryzmu niderlandzkiego.

Ul. Dworcowa prowadzi na rynek.

Dom, d. Szkoła Żeńska, ob. Starostwo Powiatowe, pocz. XX w.; ul. Dworcowa 1

Kościół św. Kazimierza na rynku to d. kościół ewangelicki z 1887. Na prawo od wejścia widać kamień węgielny z datą "1886". Wewnątrz są ładne, XIX-wieczne, witraże i neogotycki ołtarz boczny. Jeden z ciekawszych domów, z pocz. XX w., stoi pod adresem Rynek 3.

Przy ul. Kościerskiej należy koniecznie odwiedzić Muzeum Kaszubskie im. Franciszka Tredera. Mieści się w zabytkowej willi i jest naprawdę świetne! 

A stąd już blisko do spraw kolejowych.

Dworzec, 2017

Obecny dworzec jest prawie taki sam jak pierwszy, co widać na zdjęciu z l. 1896-1900. I bardzo dobrze! 

Dworzec autobusowy, 2017

Dworzec autobusowy jest wg mnie REWELACYJNY! Najładniejszy, jaki widziałam.

Wieża ciśnień, 1906, użytkowana do l. 70. XX w.; ul. Kolejowa

Przeszłam się również ul. Majkowskiego i zdecydowanie było warto, bo znalazłam rzeczy, o których nie wiedziałam. 
W parku po lewej stronie był niegdyś cmentarz ewangelicki, a za nim - żołnierzy radzieckich.

Cmentarz Żołnierzy Radzieckich; ul. A. Majkowskiego 12

Tuż za cmentarzem, pod nr 7, znajduje się willa z 1899, a pod 9 - dom A. Majkowskiego.
Najciekawszy był dla mnie dom naprzeciwko.

Dom w stylu modernizmu, 1933; ul. A. Majkowskiego 22

LH
1933

"Artykuły kolonialne" ?
?

















Nowe Osiedle (robotnicze), l. 40. XX w.

Podczas wojny firma Tiefbau Unternehmung Heinrich Speck wybudowała tzw. Nowe Osiedle dla ewakuowanych z Nadrenii i Westfalii ofiar alianckich bombardowań lotniczych.
Bardzo mi się podoba. Ładne domy, spokojna okolica i bliskość jeziora. 
Przeszłam na promenadę i szłam wzdłuż wschodnich brzegów obu jezior. 

Jez. Klasztorne Małe

Jez. Klasztorne Duże



Tu będzie raj! Plaża jest nieduża, ale przepiękna, ma powstać infrastruktura. Nie pływałam z powodu pogody i braku czasu, ale zdecydowanie mam to w planach.

Tego jeziora nie można okrążyć, więc cofnęłam się do ul. Majkowskiego, przeszłam przez mostek i wróciłam zachodnim brzegiem Jez. Klasztornego Małego, tj. Aleją Filozofów, do kolegiaty. Po drodze wstąpiłam na Wyspę Łabędzią.




Kartuzy polecam i z powodu zabytków, i pięknego położenia. Trochę przypomina mi to Łagów, bo też dawne centrum znajduje się między 2 jeziorami, od północy i od południa. Tam zamek, tu kolegiata.

W okolicy warte odwiedzenia są kręgi w Węsiorach, a także Żukowo i Borkowo, gdzie miałam przesiadkę jadąc z Kościerzyny. Jest dodatkowy powód, żeby wrócić.






Autor: o
Etykiety: , , , , , , , , ,
Lokalizacja: Kartuzy, Polska

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

Subskrybuj: Komentarze do posta (Atom)