Piaseczno

Piaseczno i okolice to jeden z moich ulubionych celów wyjazdowych z Warszawy, do tego blisko i z dobrą komunikacją. Miasto ma piękny rynek i kilka naprawdę ciekawych zabytków. To jedno z najstarszych miast na Mazowszu.

Historia Piaseczna sięga XIII w. W 1429 r. wieś otrzymała prawa miejskie z rąk księcia warszawskiego, Janusza I Starszego. Po włączeniu Mazowsza do Korony w 1537 Piaseczno stało się własnością królewską.
Miasto wielokrotnie było niszczone, m.in. przez Szwedów i w powstaniu kościuszkowskim.

Rynek to zalążek miasta. Jarmarki i targi odbywały się tu aż do 1964 r., a dookoła powstawały pierwsze domy.

Rynek

Ratusz z 1824, po lewej str. plebania z XVIII/XIX w. (nie istnieje)

Oba zdjęcia zostały zrobione w kwietniu 2016. W plebanii mieściło się Muzeum Regionalne. Teraz jest w trakcie "remontu". Zostały 3 ściany, fundamenty i piwnice, czyli praktycznie nic. Ma to być wykorzystane przy budowie czegoś, co zabytkiem już na pewno nie będzie...
Plebania powstała z fundacji Ludwiki Ryxowej, żony starosty piaseczyńskiego, prawdopodobnie w 1800, w miejscu domu zniszczonego w czasie insurekcji kościuszkowskiej.

Ratusz został zaprojektowany przez Hilarego Szpilowskiego w 1824. Jest ciekawy z powodu półksiężyca na wieży. Skąd się tam wziął?

W sierpniu 1777 r. do Warszawy zmierzał Numanbej, poseł tureckiego sułtana. Ostatni nocleg przed dotarciem do stolicy wypadł dostojnej delegacji we dworze nieopodal Piaseczna. Wyrazem ciepłych stosunków, jakie utrzymywały się wówczas pomiędzy Stambułem a Warszawą, było wystawne przyjęcie, które wydano na cześć sułtańskiego posła. Wtedy też nad piaseczyńskim ratuszem umieszczono półksiężyc, ot tak, dla przypodobania się gościowi. Symbol wyznawców islamu pozostał w Piasecznie i stał się atrakcją turystyczną. Pojawił się nawet na wieży następcy starego ratusza, budynku z pierwszej połowy XIX w., w którym dziś mieści się urząd stanu cywilnego.

                                                                                                     Polska Niezwykła

Półksiężyc i herb miasta

Remiza na tyłach ratusza z garażem na konną sikawkę; po 1903 (powstanie straży pożarnej)

Remiza strażacka może i nie wygląda teraz najlepiej, ale przynajmniej jest autentyczna. Co będzie dalej? Tu też są plany rewitalizacji.

Z artykułu Gazety Wyborczej Zabytkowa remiza w Piasecznie zmieni się w galerię sztuki współczesnej (12 lutego 2018):

Stuletnia remiza znajduje się pod opieką wojewódzkiego konserwatora zabytków. (...) Do obecnej remizy ma zostać dobudowana nowa przestrzeń. (...) Nowa część będzie tłem dla dawnego budynku OSP, który zachowa zabytkowy charakter. (...)  W przyszłości ma się tam mieścić galeria sztuki współczesnej. (...) W galerii, oprócz wystaw, ma znaleźć się również kawiarnioksięgarnia.

Pomysł świetny, wiadomo, że trzeba takie miejsca sensownie wykorzystywać. Ale boję się, żeby remiza nie podzieliła losu plebanii. Ona też była pod opieką konserwatora - widać gołym okiem, że to nie przeszkadza w zniszczeniu zabytku. Wszystko odbyło się przecież zgodnie z prawem!

Kościół św. Anny - niegdyś Wszystkich Świętych - powstał ok. 1550 r. Przebudowano go w 1736, po wojnach szwedzkich. Ma cechy późnogotyckie, wewnątrz - barok. Współcześnie dobudowana kaplica Św. Krzyża, wg mnie, szpeci piękny kościół :(

Kaplica Św. Krzyża po lewej stronie

 Freski przedstawiające Mękę Pańską, 1555 (prezbiterium)

Św. Jan Nepomucen z 1736 na fasadzie kościoła św. Anny

Zerwana obręcz żelaznej kuny, do której przykuwano przestępców na murze kościoła św. Anny

W kościele warto też zwrócić uwagę na krzyż z XVI w. pochodzący z belki tęczowej (w kaplicy Św. Krzyża), krzyż z postacią Marii Magdaleny z 2. poł. XVIII w. w prezbiterium, ołtarz główny z inicjałami starosty piaseczyńskiego, Aleksandra Sułkowskiego, obrazy z XVIII w., ołtarze boczne i 3 późnogotyckie portale, zwłaszcza ten z prezbiterium, z kutymi drzwiami z kratownicą.

Drewniana dzwonnica z poł. XIX w.

Na tyłach kościoła znajduje się przepiękny, XIX-wieczny dom mieszczański. Jest cały czas zamieszkany. To pozostałość pierwszej zabudowy miasta, jaka powstała wokół rynku.

Dom mieszczański z XIX w., drewniany, otynkowany; ul. Kościelna 7

Dom mieszczański z XIX w., drewniany, otynkowany; ul. Kościelna 7

Łaźnia miejska powstała z inicjatywy pierwszego po odzyskaniu niepodległości burmistrza Piaseczna, farmaceuty, Wacława Kauna. Mieścił się tam zespół kabin kąpielowych z wannami.

W czasie II wojny światowej przez łaźnię wykorzystywaną przez hitlerowców przewinęło się kilka tysięcy Żydów piaseczyńskiego getta. To tutaj kompletowano grupy przed transportem do warszawskiego getta. Po wojnie łaźnia działała do lat siedemdziesiątych. Zaniedbany budynek rozebrano i zrekonstruowano na podstawie dawnego wyglądu.

                                                                                                Polska niezwykła

D. łaźnia miejska z 1924; ul. Sierakowskiego

Kamienica z l. 1925-33 z medalionem przedstawiającym T. Kościuszkę; ul. Sienkiewicza 6

Kamienica Julii i Adama Besserów ("Besserówka"), ok. 1910, z płaskorzeźbą przedstawiającą A. Mickiewicza; ul. Kościuszki 53

W czasie I wojny światowej w domu przy ul. Kościuszki 53 mieściła się Komendantura Placu (Ortskommandantur). Tu 11 listopada 1918 strażacy rozbroili żandarmów niemieckich. 

Mieściła się tu również restauracja, kawiarnia, gabinet weterynaryjny, radiowęzeł i szkoła prowadzona przez społecznika, dziennikarza i nauczyciela, Janusza Obłąkowskiego, i jego żonę.

Krzyż przydrożny przy rondzie Solidarności, najstarszy zabytek tego typu w granicach miasta (1881)

Informacje na temat „Willi Gienigródek”("Zameczek") znalazłam na stronie piaseczno.eu:

Podobno zbudował ją architekt-inżynier z Warszawy – budowniczy więzienia rakowieckiego i hipoteki warszawskiej Mikołaj Możdzeński lub Antoni Mazurkiewicz.
Nazwał ją na cześć swojej żony „Gienigródek”. Niestety żonie nie podobało się sąsiedztwo cmentarza i nie chciała tam zamieszkać.

„Willa Gienigródek” z ok. 1907, na fasadzie znaki wolnomularskie; ul. Czajewicza 23

„Willa Gienigródek”znajdowała się kiedyś na skraju miasta w zalesionej okolicy za cmentarzem przy ul. Leśnej 23, otoczona dużym ogrodem, drzewami i krzewami ozdobnymi. Oprócz dużego domu w bliskiej okolicy znajdowały się budynki gospodarcze i piękna pompa z głową smoka.[pompy nie znalazłam, nie widać z ulicy] (...)
Na zewnętrznej stronie wieży znajdują się dwie płaskorzeźby z insygniami wolnomularskimi: młotek, kielnia, poziomnica. Wskazuje to na fakt, że pierwszy właściciel był masonem.

Znaki wolnomularskie; ul. Czajewicza 23

Znaki wolnomularskie; ul. Czajewicza 23

Głaz upamiętniający 10. rocznicę odzyskania niepodległości; ul. Kościuszki/ Sienkiewicza

Warto przeczytać artykuł z 2010 r. o willi "Choinka". Są w nim wspomnienia członka rodziny Bursche o życiu przed wojną, okolicy, wojennych losach rodziny walczącej w Powstaniu Warszawskim. Dom grał też w filmach.

Willa "Choinka" z 1929; ul. Przesmyckiego 38

Willa "Choinka" z 1929; ul. Przesmyckiego 38

Ul. Chyliczkowska 83

Najstarsza apteka w mieście - data 1929 i inicjały inwestorów; ul. Nadarzyńska/ Kościuszki

Tablica pamiątkowa na murze kościelnym mówi o właścicielu tej właśnie apteki.
(To nie jedyny burmistrz rozstrzelany w Palmirach, znalazłam kilku.)





Cmentarz został założony w latach 1796 - 1806. Od 1991 jest w rejestrze zabytków. 
Najstarsze  groby znajdują się w części północnej.
Spoczywa tu kilka postaci ważnych w historii lokalnej i nie tylko. Są też mogiły żołnierzy poległych w czasie II wojny światowej oraz Pomnik Katyński.

Mogiła powstańców z 1863

Grobowiec Piekarskich

W grobowcu spoczywają Seweryn i Konstanty Piekarscy: "syn właścicieli dóbr Leśnowoli" i "Obywatel Właściciel Dóbr Nowa Wola, Sędzia Pokoju", oraz Adam Jarzębowski, "były Kapitan Gwardyi Koronnej Polskiej".

Kazimierz Małachowski - "radca dworu, kawaler kilku orderów i znaków honorowych oraz dziedzic dóbr Chyliczki"

Najstarszy grób F. Deskura, 1808

Felix Deskur 

 Porucznik Pułku 1go 

 Jazdy lekkiej ozdobiony Krzy- 

żem złotym orderu woyskowego  

umarł d: 30go Października

 1808 Roku 

 Korpus Officerów 

 Pułku 1go na dowód 

szacunku i Przyjazni 

 ten pomnik

postawili swemu 

Koledze

F. Deskur zginął w wieku 21 lat od ran postrzałowych w pościgu za dezerterami.

Herb Deskurów

Weteran Powstania Styczniowego, najwyraźniej Niemiec. Później rodzina pisała już jedno "s".

 Szpital z czasów Powstania Warszawskiego; ul. Kościuszki 51

Na budynku dawnego szpitala tablica pamiątkowa:

Od 6 sierpnia istniał w Piasecznie szpital dla powstańców i ofiar wojny
W 55 rocznicę wydarzeń
W hołdzie założycielom szpitala ochotniczemu patriotycznemu personelowi i jego ofiarnej pracy w tym domu od IX 1944 do II 1945
 
Na ul. Kilińskiego zachowało się kilka starych domów.

Ul. Kilińskiego 15

Ul. Kilińskiego

Ul. Kilińskiego 4

Żydzi osiedlali się w Piasecznie od 1. poł. XVIII w. Zezwolił na to prawdopodobnie ówczesny starosta piaseczyński, Aleksander Józef Sułkowski. Na skutek protestów August III wydał w 1740 r. zakaz, który obowiązywał do 1862.
Do dziś zachowała się mykwa (przebudowana). Przylegała do niej synagoga z k. XIX w. Przetrwała wojnę, została rozebrana w 1978 r. 
W mykwie działał bar, ale już dawno nic się tam nie dzieje.

Mykwa z k. XIX w.; ul. Zgoda

Obecny Park Książąt Mazowieckich w XVIII w. stanowił część dóbr wchodzących w skład majątku Chyliczki. W 1783 właścicielem był Franciszek Ryx, kamerdyner króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i starosta piaseczyński, pod koniec XIX w. i na początku XX w. posiadłość należała do Plater - Zyberków.
Park został zrewitalizowany - są nowe ławki, tablice informacyjne, rzeźby zwierząt, nadano mu imię. Ale jak na razie nie zrobiono nic w kwestii zabytkowych budynków, czyli "Platerówki" i "Poniatówki". W każdym razie nic, co dałoby się zauważyć.
Parę słów o tych budynkach. 

"Platerówka" to dawna Szkoła Żeńska Gospodarstwa Wiejskiego założona w 1891 przez hrabiankę Cecylię Plater - Zyberkównę. Początkowo mieściła się w zabudowaniach folwarcznych, w 1902 została przeniesiona do nowego budynku. W kaplicy szkolnej znajduje się obraz MB Częstochowskiej - Pani Chyliczkowskiej.

D. szkoła dla dziewcząt hr. Cecylii Plater - Zyberkówny ("Platerówka"), 1902, ob. LO; ul. Chyliczkowska 20E

D. szkoła dla dziewcząt hr. Cecylii Plater - Zyberkówny ("Platerówka"), 1902, ob. LO; ul. Chyliczkowska 20E

"Platerówka" to nie jedyna szkoła założona przez Cecylię Plater - Zyberkównę. Właśnie znalazłam informację na stronie Polacy z wyboru. Rodziny pochodzenia niemieckiego w Warszawie w XIX i XX wieku, że w 1883 podobna szkoła powstała na ul. Pięknej 24/26 w Warszawie.

W pobliżu znajduje się drewniany dom z ozdobnym gankiem i ogrodem, a dalej ten piękny dom murowany. Oba są zamieszkałe.

Dom mieszkalny, l. 20. XX w.; ul. Chyliczkowska 20C

Najstarszym budynkiem jest dworek „Poniatówka”/ "Dom Starosty".
Na stronie piaseczno.eu są opublikowane wyniki badań, mających na celu ustalenie wieku dworku. Historia jest długa i poplątana, najlepiej przeczytać link. W skrócie:

1. Dom Starosty wybudowano około 1740 roku, został wykonany w murze pruskim.
2. Dworek Ryxa powstał około 1780 roku, przebudowany przez Ryxa na wcześniejszych piwnicach Domu Starosty.
3. Przebudowa dworku Ryxa została dokonana przez hr. Cecylię Plater-Zyberk w latach 1890–1891, podniesiono wówczas dach.
4. Przeróbki dworku zostały dokonane po pierwszej wojnie i później.

Nazwa wzięła się stąd, że przebywał tu często książę Józef Poniatowski.

"Poniatówka" ("Dom Starosty"); ul. Chyliczkowska 20G

"Poniatówka" ("Dom Starosty"); ul. Chyliczkowska 20G

Dworek przepiękny, oby tylko został porządnie odrestaurowany i wykorzystany! Cała ta część parku jest super, ma się wrażenie, że chodzi po folwarku. Obok dworku jest stajnia i jeszcze jakieś zabudowania. Coś się odnawia, coś się wali, ale ludzie mieszkają, jest życie.

To jeszcze nie całe Piaseczno - świadomie pominęłam Zalesie Dolne, bo jest tak odrębne, że zasługuje na oddzielny wpis.

Zabytki powiatu piaseczynskiego       Piaseczno - str. 18
https://piaseczno.eu/category/turystyka-i-rekreacja/zabytki/
https://piaseczno.eu/rewelacyjne-odkrycia-w-dworku-poniatowka/
https://piasecznonews.pl/remont-plebani-w-przyszlym-roku/
http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/7,54420,23012275,zabytkowa-remiza-w-piasecznie-zmieni-sie-w-galerie-sztuki-wspolczesnej.html
Ewa i Włodzimierz Bagieńscy - "Cmentarz parafialny w Piasecznie"
http://www.polacyzwyboru.pl/wirtualny-spacer/lokalizacje/szkola-cecylii-plater-zyberkowny/galeria
Historia willi "Choinka" i rodziny Bursche