Jamno to pozycja obowiązkowa dla każdego, kto interesuje się historią i etnografią. Bardziej wieś z tradycjami niż miasto - w końcu dopiero od 2010 należy do Koszalina.
Przypłynęłam statkiem "Julek" z Mielna i wróciłam do Unieścia na obiad w porcie.
Rejs to wg mnie najlepsza opcja. Trwa ok. 30 min., tylko warto wcześniej sprawdzić, czy nie został odwołany. Można też dojechać z centrum Koszalina autobusem nr 1.
 |
| Przystań Jamno |
 |
| Julek z bochenkiem chleba |
Przybywających wita legendarny skrzat, Julek.
Julki to urocze i skromne skrzaty, które kiedyś zamieszkiwały kurhan nad brzegiem jeziora Jamno. Kurhan miał być położony pomiędzy Jamnem i Łabuszem, które obecnie są częścią Koszalina. Chociaż skrzaty unikały kontaktu z ludźmi, były przyjazne i w przypadku klęski nieurodzaju dzieliły się swoimi zapasami z mieszkańcami.
Miejscowi gospodarze z kolei pozostawiali niezebrane plony na swoich polach, aby Julkom niczego nie zabrakło.
koszalin.pl
Wieś Jamno leży na niewielkim wzniesieniu. Od północy granicę wytycza jezioro Jamno, od wschodu rozległe torfowiska, przez które przepływa rzeka Unieść, z zachodu rzeka Dzierżęcinka. Położenie geograficzne sprawiło, że większą część roku wieś była odcięta od świata, dostępna jedynie suchą porą: upalnym latem i mroźną zimą. Początek XX w. położył kres kilkusetletniej izolacji Jamna - powstała utwardzona droga do Koszalina. Jamno reprezentowało typowy dla Pomorza układ przestrzenny - owalnicowy, ze zwartą zabudową okalającą centralny plac, pierwotnie niezabudowany, jedynie z kościołem, przykościelnym cmentarzem i stawem. Błonia wokół nawsia skupiały chłopskie gospodarstwa - duże, czworoboczne obejścia.
tablica informacyjna
Owalnica, czyli mój ulubiony rodzaj wsi. Najpierw obeszłam dookoła, a dopiero potem zwiedziłam Zagrodę i kościół.
 |
| Ul. Sołecka 42 |
 |
| Ul. Sołecka 22/2 |
 |
| Ul. Sołecka 22/1 |
 |
| Ul. Sołecka 18 |
 |
| Ul. Sołecka 11 |
 |
| Ul. Jamneńska 17 - jedyny taki dom |
 |
| Budynek bramny z przejazdem i furtą; ul. Jamneńska 5 |
Dzieje Jamna znane są od XIII w., związane są z historią miasta Koszalina, którego aspiracje handlowo-morskie zakładały zdobycie przez Jamno dostępu do morza. W 1331 r. Jamno darowizną biskupa kamieńskiego stało się wsią komunalną, chłopi zaś poddanymi rady miejskiej. (...). Spoczywał na nich obowiązek płacenia na rzecz miasta czynszów w pieniądzu i naturze.
Wiek XVIII przyniósł złagodzenie tych obciążeń, a 1. poł. XIX w. uwłaszczając chłopów zaowocowała wielkim rozkwitem kultury ludowej (...). Wśród 11 komunalnych wsi Jamno było najbardziej zamożne i najludniejsze. Przynależność do miasta bowiem, to nie tylko obciążenia podatkowe i świadczenia na jego rzecz, ale również przywileje (...) umożliwiające znaczny rozwój gospodarki. Zamożność chłopów jamneńskich znajduje odbicie w bogactwie strojów, dostatnim wyposażeniu wnętrz mieszkalnych i niezwykle bogatych dekoracjach przedmiotów codziennego użytku.
zagrodajamno.pl
Kultura jamneńska jest zjawiskiem niezmiernie złożonym, noszącym w sobie pierwiastki słowiańskie, niderlandzkie (holenderskie i fryzyjskie), a także inne. Społeczność obu wsi [Jamna i Łabusza] twórczo absorbowała zwyczaje kolejnych osadników (niderlandzkich oraz niemieckich), w wyniku czego, na bazie słowiańskiej kultury o pogańskich korzeniach, powstała w ciągu wieków enklawa z charakterystycznymi tylko dla niej zwyczajami i wytworami kultury materialnej.
koszalin7.pl
Holendrów sprowadzono w XVI w. do oczyszczania jeziora i melioracji gruntów (tulipany we wzornictwie!).
 |
| Zagroda Jamneńska; ul. Jamneńska 24 |
Na lewo od wejścia widać stodołę (nowy budynek), gdzie można m.in. obejrzeć film o Jamnie.
 |
| Zrekonstruowana kmieca chałupa z XIX w., na podst. szkiców z 1927 |
 |
| "Jamund" (Jamno) |
Bogato profilowane kredensy, malowane szafki do przechowywania żywności, skrzynie wianne o bogatej i ciekawej snycerce, ale przede wszystkim zdumiewające bogactwem polichromii krzesła i fotele. Zarówno fotele, jak i krzesła mają wyplatane z dartego łyka siedziska i pięknie malowane zaplecki w kwiatowe motywy (tulipany i polne kwiaty), wirujące koła i stylizowane serca. Nogi i oparcia tych sprzętów są ozdobnie toczone i profilowane.
muzeum.koszalin.pl
 |
| "1838" |
 |
| "Maria Funk. 1860." |
Na fotelach sadzano parę młodą, a złote monety ukryte w siedzeniu miały odstraszać złe moce i gwarantować szczęście i płodność. Były też często datowane. Opatrzone imieniem i nazwiskiem właścicielki, stanowiły część wiana panny młodej.
 |
| "MM, 1799" |
 |
| "1795" |
 |
| Wnęka łóżkowa, wewnątrz obraz religijny |
 |
| Strój weselny |
 |
| Deseczki tkackie |
Tkactwem gospodynie zajmowały się tylko zimą. Przez resztę roku warsztat przechowywano na strychu lub w stodole.
Utkane pościele, obrusy czy koszule stanowiły wiano panny młodej, pan młody natomiast ofiarowywał jej własnoręcznie wykonane, zdobione, deseczki tkackie, narzędzia służące do prania i inne przedmioty codziennego użytku.
Każdy gospodarz posiadał podstawowe umiejętności stolarskie, a poważniejsze rzeczy kupował na targu lub u rzemieślnika.
Stolarką zajmowały się całe rodziny. W poł. XIX w. meble produkowano już seryjnie, na zamówienie.
Koniecznie należy brać ulotki, bo tego nie znajdzie się w internecie.
Kościół MB Różańcowej w Jamnie jest najstarszym zabytkiem Koszalina. W 2020 zwyciężył w konkursie "Zabytek zadbany" w kategorii "Utrwalenie wartości zabytkowej obiektu".
Zwiedzałam z naprawdę dobrym przewodnikiem - zwrócił uwagę na rzeczy, które można by przegapić. Aż dziwne, że znalazłam potem tylko jedno porządne opracowanie na ten temat.
 |
| Kościół pw. MB Różańcowej, XIV, 1737, XIX w., 1923, rewit. 2018 |
Neogotycki aneks ze szczytem schodkowym dobudowano w l. 1860-61.
 |
| Wieża, XV w., rest. po pożarze w 1921, zwieńczenie wieży, XVII w. |
Strop i polichromia z motywami jamneńskimi przypominającymi motywy kaszubskie powstał po pożarze, w l. 1923-27. Został przemalowany w l. 50. XX w., ale podczas ostatniego remontu przywrócono mu pierwotny wygląd (z wyjątkiem niemieckich napisów).
 |
| 4 ewangelistów, Chrystus Zmartwychwstały |
 |
| Portrety apostołów (ost. Judasz!), 1860, na balustradzie chóru Łabuszan |
 |
| Oryginalne płyciny z motywami jamneńskimi na balustradzie empory organowej, po bokach św. Piotr i św. Paweł |
 |
| Ambona, XVIII w. |
 |
| Za amboną krucyfiks, XIV w. |
 |
| Chrzcielnica, XVIII w.; zacheuszek (średniowieczny krzyż konsekracyjny) i średniowieczna nisza sakramentarium odkryte podczas remontu |
 |
| Pożar kościoła w 1921 |
 |
| Żeliwne kolumny empor, 1860-61, linia pierwotnego fundamentu, nowe ławki |
 |
| Kafle holenderskie? |
 |
| Św. Piotr |
 |
| Organy z napisem po niemiecku |
W kościele jest też żyrandol z 1702 (widać go na filmie), ale nie wiem, czy go mam na zdjęciach.
Kultura jamneńska została zauważona przez niemieckich naukowców już w XVIII w. i rozwijała się do 1945. Później mieszkańcy Jamna i Łabusza zaczęli wyjeżdżać do Niemiec.
Na szczęście Jamno zachowało swój wiejski klimat i chroni tradycję na tyle, na ile jest to możliwe bez dawnych mieszkańców.
https://koszalin7.pl/jamno-historia-i-kultura-zdjcia/
https://ksiegarnia.nid.pl/wp-content/uploads/2022/08/Zabytek-Zadbany-2020.pdf str. 30-37
Kościół w Jamnie - film z 2015
https://muzeum.koszalin.pl/?q=node/19
https://www.koszalin.pl/pl/kultura-jamnenska
https://prestizkoszalin.pl/2023/03/jak-niegdys-w-jamnie-jadano-przytaczamy-niektore-przepisy/
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz