W Warce spędziłam niecałe 3 dni. To wystarczy, żeby zobaczyć zabytki, ale na pewno nie wystarczy, żeby nacieszyć się miejscem. Chociażby dlatego, że chciałoby się jak najdłużej pobyć nad rzeką. Są piękne trasy spacerowe nad Pilicą, można też zejść nad rzekę z parku w Winiarach.
Warka to jedno z najstarszych miast na Mazowszu [dokument księcia czerskiego Trojdena I z 1321]. (...)
Do rozwoju Warki przyczyniło się kilka czynników: naturalne położenie nad rzeką, żyzne i urodzajne ziemie, dogodne warunki przeprawy przez Pilicę, położenie na szlakach handlowych i komunikacyjnych. (...)
Największy rozkwit Warki przypadł na wiek XV i XVI. Miasto stało się prężnym ośrodkiem rzemieślniczo - handlowym. Na największą skalę rozwinęło się w Warce szewstwo i piwowarstwo. (...) Z początkiem XVII w. miasto zaczęło tracić swoją świetność. Ucierpiało najpierw podczas rokoszu Mikołaja Zebrzydowskiego, a następnie podczas bitwy ze Szwedami w 1656 roku. Ogromne straty przyniosły także kolejne pożary. Po 1795 r. Warka znalazła się w zaborze pruskim, a następnie od 1815 w rosyjskim. (...) Powstanie Styczniowe sprowadziło na miasto represje Rosjan za sprzyjanie powstańcom. (...)
II poł. XIX w. to okres znacznego ożywienia gospodarczego miasta, powstawania zakładów rzemieślniczych. W 1891 r. rozpoczęła działalność Fabryka Okuć Budowlanych „Braci Lubert” [ob. Fabryka Urządzeń Mechanicznych], a browar na Winiarach podtrzymywał tradycje warzenia piwa. Pierwsza, a następnie druga wojna światowa zrównały Warkę z ziemią.
muzeumpulaski.pl
Zaczęłam od rynku, a potem zeszłam nad rzekę.
Zachowało się dawne założenie urbanistyczne przypominające kształtem wrzeciono i XIX-wieczne kamieniczki. Jest też zabytkowa studnia z nową obudową.
 |
| Pomnik Stefana Czarnieckiego, 2013; pl. Stefana Czarnieckiego |
W 1656 hetman Stefan Czarniecki pokonał Szwedów w bitwie pod Warką i była to jedyna wygrana przez Polaków bitwa podczas potopu. Niemniej, Szwedzi zrujnowali miasto.
 |
| Ratusz, 1805, 1821 |
Czarna tablica z 1994 na ratuszu głosi:
Ppłk Władysław Kononowicz, dowodząc oddziałem powstańczym, stoczył na tym terenie szereg potyczek z wojskami carskimi. Ujęty wraz ze swoimi towarzyszami broni – został rozstrzelany na oczach mieszkańców na błoniach nad Pilicą 4 VI 1863 r.
muzeumpulaski.pl
 |
| Kopiec Powstańców Styczniowych, 1926 |
Kopiec znajduje się po lewej stronie drogi prowadzącej nad rzekę. Potem kierowałam się na prawo, mijając wypożyczalnię kajaków.
 |
| Plaża miejska nad Pilicą |
 |
| Cmentarz żydowski, pocz. XIX w.; ul. Baczyńskiego |
W XVIII w. osiedlili się tu pierwsi Żydzi, a miasto niebawem stało się jednym z ważniejszych ośrodków chasydyzmu w Polsce. Najwybitniejszym tutejszym cadykiem był Icchak Kalisz. Istniały tu bożnica, mykwa, cheder i kirkut, a Żydzi stanowili ok. 50% ludności.
mazowsze.szlaki.pttk.pl
Nowy ohel cadyka Icchaka Kalisza (1779-1848) wzniesiono w 1990. Na cmentarz wejść mi się nie udało, ale i tak więcej tam nie ma. Znalazłam natomiast zdjęcie synagogi.
To był najdalszy punkt zwiedzania, dlatego od niego zaczęłam, no i ciągnęło mnie nad rzekę.
Następnego dnia poszłam ul. Franciszkańską do Winiar.
 |
| Kościół św. Mikołaja, 1623-1635, XIX w., 1907, 1948 |
 |
| Dzwonnica, 1899, 1965 (tynk, dach) |
 |
| Kaplica, 1899 |
Kościół został zniszczony podczas II w. św.
Szczęśliwie ocalał ołtarz główny, zachowały się też kropielnica z piaskowca (XVII-XVIII w.), barokowy krucyfiks oraz rzeźby i obrazy (XVI-XVIII w.).
Podobno pochowani są tu przedstawiciele rodziny Ciołków, znanej w XIV i XV w. Ciołkowie kojarzą mi się najbardziej z Powsinem.
 |
| Ołtarz główny, 1610: MB z Dzieciątkiem, XVII w., wyżej Chusta św. Weroniki, XVII w. |
 |
| Kaplica św. Krzyża (Literacka) |
 |
| Chrzcielnica, XVIII w., loża górnej kondygnacji (d. biblioteka) |
 |
| Kaplica i ogrodzenie, 1899 |
 |
| Studnia "Dziekanka" |
Ul. Mostowa prowadzi do "Dziekanki". Niegdyś studnia była własnością księży sprawujących urząd dziekana wareckiego. Była jedną z kilku studni w mieście i miała duże znaczenie do ok. 1944.
Wg legendy piwo wareckie zawdzięcza swoją jakość wodzie z tej studni, a kto jej spróbuje, wróci do Warki. Ja wrócę i bez tego :)
Przy Mostowej, niedaleko kościoła, znajduje się też ładna kapliczka MB. Podobno ma ponad 150 lat.
Ale najciekawsze w Warce kapliczki to kapliczki słupowe. Jedna z nich stoi przed kościołem MB Szkaplerznej na ul. Franciszkańskiej. Datowane są najczęściej na XVIII w.
 |
| Kapliczka słupowa, XVIII w./ przed 1742/ pocz. XIX w./ 3 ćw. XIX w.?; ul. Franciszkańska |
Kapliczka znajduje się w miejscu, gdzie niegdyś stał kościół św. Leonarda (w historii Warki było 7 kościołów). Należał do franciszkanów.
 |
| Kościół MB Szkaplerznej, 1652-1746, XIX w. |
 |
| Ołtarz główny, XVIII w.: MB Warecka (Szkaplerzna), XVI/XVII w. |
Obraz MB Wareckiej został namalowany na desce.
 |
| Kaplica PJ Ukrzyżowanego, ołtarz iluzjonistyczny, 1 poł. XIX w. |
W kaplicy warto spojrzeć w górę, na zdobioną kopułę.
 |
| Rokokowa ambona |
 |
| Barokowy konfesjonał |
 |
| Klasztor franciszkanów, ob. plebania, XVIII w. |
 |
| Kapliczka, 1908; Warka - Winiary |
Ul. Franciszkańska przechodzi w Pułaskiego, która prowadzi do zespołu pałacowo-parkowego, ob. Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego. Kapliczka znajduje się przy Turystycznej.
 |
| Pałac, 1689, k. XVIII, XIX w.; Warka - Winiary |
Pałac został wzniesiony w 1689 roku dla Stanisława Antoniego Szczuki (...) na miejscu wcześniejszego dworu, prawdopodobnie z pocz. XVII w. Wybudowano go przy górnej krawędzi skarpy, uformowanej tarasowo, na której wg tradycji w XVI w. królowa Bona wprowadziła uprawę winorośli.
W wieku XVIII Winiary należały do rodziny Pułaskich. W późniejszym okresie majątek często zmieniał właścicieli, a pałac kilkakrotnie przebudowywano. (...) Przy pałacu istniał regularny ogród, ślady dawniejszej kompozycji z przełomu XVII i XVIII w. zarysowują się w dzisiejszym układzie parku. Ogród przebudowano w XIX w. w stylu krajobrazowym i powiększono o pasmo skarpy i pas doliny pomiędzy stokiem a starorzeczem rzeki Pilicy. (...)
W 1945 r. pałac wraz z parkiem i folwarkiem przeszedł na własność Skarbu Państwa. (...) Zorganizowano tu pierwsze w Warce gimnazjum, następnie liceum. (...) W 1967 r. otwarto Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego, poświęcone polsko - amerykańskiemu bohaterowi (...) W dolnym parku utworzono ścieżkę edukacyjno- przyrodniczą prowadzącą do brzegu Pilicy.
zabytek.pl
W 2015 zakończyła się rewitalizacja pałacu i parku. Powstało Centrum Edukacyjno-Muzealne w miejscu dawnego folwarku. Znalazłam tylko jedno jego zdjęcie. Szkoda, że nie wykorzystano oryginalnego budynku, on również był częścią historii. Myślę, że im więcej uda się ocalić, tym lepiej, tym pełniejszy obraz całości.
 |
| Park, 2 poł. XVIII, XIX, XX w., pomnik Kazimierza Pułaskiego, 1979 |
 |
| Fragment altany, XIX w. (resztki d. oranżerii?), odbud. 1999 |
Wg legendy pod figurą w sztucznej grocie było wejście do tunelu na zamek w Czersku.
Pomnik Kazimierza Pułaskiego został odsłonięty w 200. rocznicę jego śmierci. W tym samym czasie druga wersja stanęła w Buffalo.
W Muzeum, oprócz eksponatów dotyczących działalności Kazimierza Pułaskiego, są też pamiątki po innych Polakach zasłużonych w USA.
Można też zobaczyć 1 z 6 zachowanych egzemplarzy Konstytucji 3 Maja wydanej w 1791.
Mnie najbardziej zainteresowała wystawa prezentująca historię miasta i regionu.
Wyeksponowano m. in. grosze czeskie i naczynie z 1305 odnalezione na rynku w Warce w 1967, maszynę do reperacji obuwia z 1 poł. XX w., Torę, i chyba najważniejsze: dwugłowego orła z wareckiego ratusza z 1863 i rzeźby z k. XVI w. z nieistniejącego kościoła oo. dominikanów.
 |
| Św. Stanisław biskup z Piotrowinem, niżej biskup nn. |
Dominikanie przybyli ok. 1255 najpierw do Starej Warki, później ich klasztor znajdował się w miejscu po zamku w Warce, tam, gdzie dziś jest Straż Pożarna. Został rozebrany w 1859. Wtedy też Piotr Wysocki zorganizował przeniesienie szczątków książąt mazowieckich do kościoła franciszkanów.
Na stronie fotopolska.eu są 2 zdjęcia.
 |
| Dworek mieszczański, d. zajazd, pocz. XIX w.; ul. Długa 5 |
Dom przetrwał II w. św., a po niej służył jako schronienie dla bezdomnych i jadłodajnia. W 1953 nie wyglądał najlepiej. W 1983 wpisano go do rejestru zabytków, następnie przekazano Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego, mieściło się tam też Muzeum Historii Warki. "Dworek na Długiej" to obecnie dom kultury.
W pobliskim parku znajduje się pomnik Piotra Wysockiego z 2007.
Bohater Powstania Listopadowego, urodzony w Winiarach, został pochowany na cmentarzu założonym w 1 poł. XIX w. Są tam też groby innych zasłużonych postaci, m. in. Józefa Manczarskiego, powstańca z 1863 (1844-1926) i ks. Marcelego Ciemniewskiego, autora 1. monografii o Warce (1862-1927).
 |
| Piotr Wysocki, płk. Wojsk Polskich (1797- 1875) |
Na grobie błędnie podano datę śmierci - 1874.
I kolejne kapliczki słupowe.
 |
| Ul. Franciszkańska/ Mostowa |
 |
| Ul. Cmentarna |
Na skrzyżowaniu ulic Wójtowskiej i Słowackiego ustawiono tablicę upamiętniającą dom Piotra Wysockiego, w którym spędził ostatnie lata życia po powrocie z Syberii w 1857. Drewniany dom wraz z 40-morgowym gospodarstwem otrzymał jako dar społeczeństwa. Zamieszkał w nim przed 1859. Czytał wtedy książki historyczne, pisał listy i wspomnienia.
Dom spłonął w 1894, a wraz z nim wszystkie pamiątki. Odbudowany, został spalony w 1944.
Na koniec różności znalezione tu i ówdzie.
 |
| Pomnik Lotników Polskich ("Widelec"), 1981; rondo JP II |
Na ul. Polnej, niedaleko pomnika, odkryłam na domu cegły z sygnaturą "WARKA'. Cegielnia działała przy ul. Gośniewskiej.
W temacie lotnictwa pozostając - przy rondzie Braci Lubert ustawiono samolot, Mig-15. Jest to pomnik 1. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego "Warszawa" z 1969.
Przy ul. Warszawskiej 24 stoi bardzo ładny budynek SP nr 1 im. P. Wysockiego z 1930, odbudowany w 1948. Został oddany do użytku w 100. rocznicę Powstania Listopadowego jako "żywy pomnik" patrona. Do 1935 była to jedyna szkoła powszechna w mieście, a ogólnie jedna z najbardziej okazałych w powiecie grójeckim. W szkole pracowali i uczyli się zarówno Polacy, jak i Żydzi.
Ładna jest też poczta na ul. Warszawskiej 7.
Warka jest miejscem, które zdecydowanie mogę polecić, i z powodu zabytków, i przyrody. Do tego jest bardzo dużo tablic informacyjnych, co też jest plusem.
https://www.muzeumpulaski.pl/warka/historia-miasta
https://zabytek.pl/pl/obiekty/warka-zespol-palacowo-parkowy-ob-siedziba-muzeum-im-kazimie
https://mazowsze.szlaki.pttk.pl/661-pttk-mazowsze-miasto-warka
https://matkabozawarka.pl/kosciol-i-klasztor/
https://warka.bipgminy.pl/public/get_file.php?id=443570 GEZ gm. Warka (str. 52-55)
https://fotopolska.eu/m26992,Warka.html
https://www.lazienki-krolewskie.pl/pl/historia/postacie-historyczne/piotr-wysocki
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz