Szklarska Poręba

Powstanie Szklarskiej Poręby, jak sama nazwa wskazuje, związane było z hutnictwem szkła. Poręba, ponieważ wycinano lasy, a w miejscach tych powstawały osady pasterskie. Pierwsze huty pojawiły się tu w XIV w. Tereny te były wówczas penetrowane przez Walończyków, poszukiwaczy skarbów, po których pozostały m.in. sztolnie i znaki na skałach. Na początku XIX w. Szklarska Poręba była jedną z większych wsi sudeckich, w połowie XIX w. - uzdrowiskiem. Rozwijała się turystyka, a pod koniec XIX w. zaczęli napływać artyści.

Duży wpływ na historię Szklarskiej Poręby miało przybycie na jej tereny w 1578 r. grupy czeskich protestantów - emigrantów religijnych, którym na osadnictwo po śląskiej stronie gór zezwolił znany z tolerancji religijnej hrabia Schaffgotsch - w ten sposób powstała osada Marysin u stóp Szrenicy. Z grupy czeskich emigrantów szczególnie chwalebnie na kartach historii regionu zapisali się laboranci, znawcy medycyny naturalnej, produkujący słynne ziołowe specyfiki. 

                                                                                                                 szklarskaporeba.pl

Laboranci byli także w pobliskim Karpaczu i Miłkowie.

Zwiedzając Szklarską Porębę co moment napotykałam coś związanego z rodziną Schaffgotsch, Wlastimilem Hofmanem, oraz Carlem i Gerhartem Hauptmannami.
Do Schaffgotschów należały okoliczne tereny, byli fundatorami kościołów, inicjowali powstawanie kolejnych hut, zostały po nich pałace. Wlastimil Hofman to wybitny malarz, pół-Czech, który mieszkał w Szklarskiej Porębie od 1947 aż do śmierci w 1970. Portretował mieszkańców, jego obrazy znajdują się w kościołach, a dom, tzw. "Wlastmilówkę", można zwiedzać za zgodą obecnego właściciela. Carl i Gerhart Hauptmann to pisarze niemieccy, w których domu obecnie znajduje się muzeum. Gerhart został laureatem literackiej Nagrody Nobla w 1912.

Tyle wstępu. A teraz zdjęcia.

Wille, domy i sanatoria

Na początek dwie, najpiękniejsze wg mnie, wille w Szklarskiej Porębie. Jest ich mnóstwo, ale te mnie zwaliły na kolana!
Domy wybrałam tak, żeby pokazać ich różnorodność albo dlatego, że są z jakiegoś powodu ważne.

Willa "Olimp Retro", XIX w., po 1920; 1 V 64

Willa "Olimp Retro", XIX w., po 1920; 1 V 64

Willa "Olimp Retro", XIX w., po 1920; 1 V 64

Willa "Nelly", 1898; Dworcowa 4

Willa "Nelly" - chyba trudno o lepszy symbol Szklarskiej Poręby!

Willa "Nelly", 1898; Dworcowa 4

DW "Bożena", 1893 (Hotel Klose, Hotel Am Schenkenstein); Jedności Narodowej 18

Obecna "Bożena" była stacją, z której wyruszały zaprzęgi z saniami rogatymi, mieścił się tu też klub niemieckiego związku narciarstwa biegowego i bobslei. Obiekt posiadał elektryczne oświetlenie, centralne ogrzewanie i garaże.

Haus Jägersruh, 1827; 11 Listopada 4

Villa Sophienheim; Franciszkańska 29

"Słoneczko", d. pensjonat Berliner Hof, Haus Gradel, pocz. XX w.; Turystyczna 7

Pensjonat, kamienica mieszkalna, d. dom handlowy Kaufhaus Marienthal, 1885, po 1920; Sikorskiego 1

Ul. Wojska Polskiego

    Gasthof zum Zackenfall, przed 1888, potem restauracja i mieszkania; Franciszkańska/ Jedności Narodowej 21             Do rozbiórki...

D. "Salem - Hütte na Marientalu", dom Oskara Schöna, szlifierza szkła, 1 poł. XX w.; Wiosenna 2

Chyba najpiękniejsze sanatorium, jakie widziałam. Daleko, ale warto było iść!

Sanatorium (d. "Moltkefels"), 1904; Sanatoryjna 1

Sanatorium (d. "Moltkefels"), 1904; Sanatoryjna 1

Sanatorium (d. "Moltkefels"), 1904; Sanatoryjna 1

Po II wojnie światowej budynek należał do PKP. Od 2002 jest to Szpital Chorób Płuc i Nowotworów Spółka "IZER-MED".
W artykule pt. "Z dziejów dawnego Szpitala Kolejowego w Szklarskiej Porębie Dolnej" opisana jest historia powstania sanatorium.

Hotel Lindenhof, Wojskowy Dom Wypoczynkowy "Śnieżynka", k. XIX w.; Turystyczna 9

Haus Ingeborg, pensjonat "Arkadia", k. XIX w.; Odrodzenia 18

Haus Waldfrieden, pocz. XX w.?; Wysoka/ Odrodzenia 20

Villa Theresia (rodziny von Kotze), Ośrodek Wczasowo-Wypoczynkowy "Ostoja I", k. XIX w.; Wysoka 3

Domy przysłupowe

Domy przysłupowe to był mój motyw przewodni!

Kilka ważnych informacji ze strony muratordom.pl:

Domy przysłupowe występują w regionie od Dolnego Śląska przez północne Czechy, Górne Łużyce, aż po Szwajcarię Saksońską. Dla nadgranicznego terenu Polski, Czech i Niemiec ukuto określenie Kraina Domów Przysłupowych. (...)
Istotą takiego domu jest to, że górne kondygnacje opierają się na tak zwanych przysłupach, czyli łukowatych podporach otaczających drewnianą izbę zrębową. Przysłupy przypominają arkady, są ozdobnie rzeźbione. Między nimi znajdują się okna izby zrębowej (belkowej) – drewnianej „skrzyni”, która nie pełni funkcji nośnej dla wyższych kondygnacji. To część mieszkalna, w której tradycyjnie siedzibę mieli tkacze. Skomplikowana konstrukcja została wymyślona właśnie dla nich, by dobrze tłumić drgania krosna. Izba zrębowa była oddzielona sienią (ze schodami na piętro) od gospodarczej, na ogół murowanej z kamienia lub cegły.                                       

A oto wszystkie domy przysłupowe, jakie znalazłam.

Chata Sudecka to najstarszy dom o konstrukcji przysłupowo - zrębowej w Szklarskiej Porębie. Należała niegdyś do "Doliny Siedmiu Domów". Mieszkał w niej i tworzył Franz Metzner, jeden z założycieli Kolonii Artystów.

Chata Sudecka, 1738; Górna 10

Pensjonat, d. Landhaus Alma, ok. 1750?, 2 poł. XIX, 1906; Odrodzenia 1

Naprzeciwko Starej Chaty Walońskiej; Kołłątaja

Naprzeciwko Starej Chaty Walońskiej; Kołłątaja

Kołłątaja 7

D. dom stolarza, Hermanna Teubera, 1 poł. XVIII w. (XIX/ XX w. - też pokoje gościnne); Turystyczna 4

Dom przysłupowy, 1 poł. XVIII w.; B. Czecha 10

Przedwojenny Haus Merkur; Osiedle Huty 8

Hutnicza 14

Dom przysłupowy, 2 poł. XVIII w.; 1 V 26

Kościoły i cmentarze

Zdecydowanie najpiękniejszy kościół w Szklarskiej Porębie! Ewangelicki, obecnie Niepokalanego Serca NMP, znajduje się w Szklarskiej Porębie Dolnej. Od 1945 r. służy katolikom.
Kościół jest barokowy. Wybudowany został w latach 1775-1786 wg projektu i pod nadzorem Christiana Feistesa, inspektora budowlanego zarządu dóbr rodziny Schaffgotsch. Porównać go można chyba tylko z tym w Cieplicach.

Kościół ewangelicki - wieża, 1883

Bardzo ciekawy, ludowy krzyż - Chrystus jakby uśmiechnięty?

Kościół ewangelicki - lichtarz z bezbarwnego szkła ołowiowego, ufundowany przez tutejszych hutników i szlifierzy, 1770 - 1790

Kościół ewangelicki - organy zakupione w znacznej części z datków wiernych, wybudowane przez firmę braci Schlag ze Świdnicy

Kościół ewangelicki - z lewej strony obraz Wlastimila Hofmana

Cmentarz ewangelicki jest niedaleko. Niestety, strasznie zaniedbany. Pewnie dlatego nagrobek Carla Hauptmanna przeniesiono pod muzeum.

Cmentarz ewangelicki, 1775-1786

Grób Carla Hauptmanna na cmentarzu ewangelickim

W neoromańskim kościele Bożego Ciała znajdują się obrazy i sztandary namalowane przez Wlastimila Hofmana. Warto też zwrócić uwagę na żyrandol z czystego kryształu wykonany w hucie "Józefina" i organy z k. XIX w..

Kościół Bożego Ciała, 1886, fund. właściciela Cieplic Śląskich-Zdroju, Schaffgotscha; Franciszkańska

W ołtarzu głównym "Chrystus z Eucharystią na tle Szrenicy" Wlastimila Hofmana (autoportret!)

 Grób Wlastimila Hofmana (1881-1970) i kopia obrazu Spowiedź; cmentarz przy ul. Wyszyńskiego

Przy kościele Bożego Ciała znajduje się dawna szkoła katolicka, obecnie szkoła podstawowa.

Kościół MB Różańcowej jest pierwszą i najstarszą świątynią katolicką w Szklarskiej Porębie. Powstał jako kaplica cmentarna. W XIX w. korzystali z niego ewangelicy, nie mający jeszcze własnego kościoła.
Na południowej i zachodniej ścianie kościoła znajdują się barokowe i klasycystyczne nagrobki rodziny Preusslerów, założycieli i właścicieli tutejszych hut szkła.

Kościół MB Różańcowej, 1652, XIX w.; Piastowska

Czy to gmerk?

 Gmerki na płytach nagrobnych widziałam na Żuławach, przy kościele w Koszwałach.

Muzea

Dom rodzinny i muzeum pisarzy Carla (noblisty) i Gustawa Hauptmannów, drewn., k. XIX w.; 11 Listopada 9

Nagrobek Carla Hauptmanna przeniesiony z cmentarza ewangelickiego; 11 Listopada 9

Dom Wlastimila Hofmana; Matejki 23

Muzeum Energetyki Jeleniogórskiej - d. siłownia wodna, 1900; Jeleniogórska 2

Muzeum Ziemi „Juna” - d. "karczma głodowa", w której podczas kryzysu w poł. XIX w. wypiekano chleb dla pracujących przy budowie drogi robotników; Jeleniogórska 9

Muzeum Mineralogiczne, 1885 (Willa Helenenfels, Landhaus Althelenenfels); Kilińskiego 20

Inne

Kilka słów o hucie "Julia" ze strony lesnahuta.pl:

W 1842 r. dochodzi do otwarcia największej i najnowocześniejszej huty szkła w Szklarskiej Porębie "Józefina"- dziś "Julia". (...) Była to przez lata jedna z najlepszych hut na świecie. Wyroby szklane pochodzące ze Szklarskiej Poręby zasłynęły na świecie, szczególnie od londyńskiej światowej wystawy przemysłowej z 1851 r. Recenzent "Timesa" omawiający wystawę stwierdzał:
"Najlepsze i najbardziej interesujące szkła kolorowe z Niemiec to szkła hrabiego Schaffgotscha z Prus. Niektóre z wystawianych eksponatów huty Schaffgotscha są w tym rodzaju produkcji najdoskonalsze na całej wystawie. Cudne malowidła, bardziej miękkie i bardziej naturalne niż malowidła na porcelanie." 
Zasłużoną sławę karkonoskiego szkła ugruntowały kolejne wystawy światowe w Paryżu w 1867 r. i w Wiedniu w 1873 r. (...)
 Po wyzwoleniu huta w Szklarskiej Porębie nie zaprzestała produkcji, a od 1956 r. funkcjonowała pod zmienioną nazwą jako Huta Szkła Kryształowego "Julia". (...) Produkcja huty “Julia" została zatrzymana po prywatyzacji zakładu na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. Dziś zabytkowa huta znajduje się w stanie dewastacji.  

Na teren huty wejść nie można, ale da się ją zobaczyć od strony zabudowań z lewej strony. Trzeba przejść kawałek dalej szosą, tak, jakby się szło do Wodospadu Kamieńczyka, i skręcić w pierwszą uliczkę za hutą. Stamtąd widać wejście do odlewni zwieńczone wieżyczką z dzwonnicą. Z ul. Osiedle Huty nic się nie zobaczy przez wysoki mur.

Huta "Julia"

Młyn św. Łukasza, ob. hotel i restauracja "Złota Jama", 1870; 1 Maja 16

Najpierw był to młyn, potem karczma, tartak, a w okresie międzywojennym - siedziba kolonii artystycznej założonej przez Hermanna Hendricha.

Krzyż graniczny?; Hutnicza

Remiza strażacka, 1911; 11 Listopada

Szklarska Poręba Górna, 1902

Stacje Szklarska Poręba Średnia i Dolna wyglądają dużo gorzej. Z tego samego roku, ale są strasznie zaniedbane. Szkoda, kiedyś to były na pewno ładne budynki, jeszcze widać zdobienia.

Szklarska Poręba i okolice są również bardzo ciekawe przyrodniczo, ale o tym napiszę oddzielnie.

Na koniec kilka ciekawych linków:

Walończycy - poszukiwacze skarbów Gór Izerskich
Historia hutnictwa szkła 
https://muratordom.pl/budowa/domy-drewniane/dom-przyslupowy-perla-budownictwa-regionalnego-aa-Jziw-Bz6o-brAX.html
http://www.szklarskaporeba.pl/o-szklarskiej-porebie/historia/historia-miasta.html
O lokalach biesiadnych kolonii artystów w Szklarskiej Porębie słów kilkoro

https://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Wiki_Lubi_Zabytki/dolno%C5%9Bl%C4%85skie/powiat_jeleniog%C3%B3rski/gmina_Szklarska_Por%C4%99ba