O historii Żydów w Białymstoku i zabytkach, jakie po nich pozostały, pisałam już przy okazji Białegostoku. Chanajki są jednak tak odmienne od reszty miasta i tak unikalne, że należy im się oddzielny wpis.
Dla mnie jest to miejsce magiczne - enklawa starego miasta, z kocimi łbami, piaszczystymi uliczkami, drewniakami, czasem bardzo pięknymi, i zupełnie nie miejską atmosferą. Coś, co bezwzględnie zasługuje na ochronę, a niestety, bardzo dużo już zniszczono.
Czy tylko ktoś z zewnątrz jest w stanie to docenić?
"Powstające w XVIII i XIX w. dzielnice „Chanajki” i „Piaski” (ulice:
Młynowa, Grunwaldzka, Kijowska, Mławska, Cieszyńska, Angielska, Sosnowa
oraz Rynek Sienny), zamieszkiwane były przez najuboższych członków
społeczności żydowskiej Białegostoku. W dzielnicach tych dominowała
parterowa zabudowa drewniana (...)"
sztetl.org.pl
Dzielnica ta cieszyła się złą opinią. Wiadomo, że bieda generuje przestępczość. Oprócz robotników, sklepikarzy, zwykłych biedaków, istniały tam meliny, kwitła prostytucja, częste były kradzieże i włamania.
Ale na Chanajkach było też normalne życie. Prowadzono handel, usługi, sklepy, apteki itd. Przy Sosnowej znajdowała się siedziba gminy żydowskiej, nawet fabryka czekolady była zlokalizowana w tej dzielnicy.
28 czerwca 1941 Chanajki zostały spalone.
To, co ocalało, wciąż jeszcze możemy oglądać. Pytanie, jak długo, bo te domy nie są w żaden sposób chronione, a bloki podchodzą coraz bliżej... Wygrywają z takimi budynkami jak np. ten, który niegdyś stał przy Młynowej 44. Domu na Młynowej 23 też już nie ma. Kamienica na Kijowskiej 2 jest
w GEZ, ale to jej nie uratowało (co widać na moim zdjęciu). Budowa
Opery i Filharmonii Podlaskiej przy Odeskiej również nie pomogła.
W ewidencji zabytków są domy przy ul. Młynowej 2, 4, 18, 19, 23, 28 i 30 oraz Kijowskiej 2. Te pod nr 20, 20A i 32 nie są w żaden sposób chronione.
Weszłam w ul. Młynową z Łomżyńskiej i szłam w stronę Rynku Siennego, po drodze wchodząc w boczne uliczki.
 |
| Ul. Młynowa |
 |
| Dom z 1928; ul. Młynowa |
 |
| Ul. Mohylowska 1/2 |
 |
| Ul. Młynowa |
 |
| Ul. Witebska |
 |
| Ul. Witebska |
 |
| Ul. Toruńska |
 |
| Ul. Kochanowskiego |
 |
| Ul. Kochanowskiego |
 |
| Ul. Młynowa 47/ Kielecka |
 |
| Młynowa 47 |
 |
| Ul. Młynowa 39 |
 |
| Ul. Młynowa |
 |
| Ul. Czarna 4/1a |
 |
| Ul. Czarna 4/1a (nie jest chroniony!!!) |
 |
| D. żydowska fabryka gwoździ; Młynowa 23/Czarna |
Na dawnej
fabryce gwoździ zachował się fragment charakterystycznego wspornika lampy, ale już bez Gwiazdy Dawida. Identyczny, w całości, można zobaczyć na ul. Sienkiewicza 14.
Przy ul. Młynowej 19 do 2015 działał teatr
TrzyRzecze. W
Wikipedii znalazłam taką informację:
"Stary drewniany dom zaadaptowany na scenę teatralną należał do żydowskiego przedsiębiorcy Jakuba Flikiera. Niemal cała rodzina Flikierów zginęła w czasie II wojny światowej. Ocalał syn przedsiębiorcy Michał (autor koncepcji budowy pomnika Wielkiej Synagogi), który w 1947 sprzedał dom i wyemigrował do Izraela."
 |
| Dom żyd. przedsiębiorcy, Jakuba Flikiera, l. 30. XX w.; ul. Młynowa 19 |
 |
| Dom żyd. przedsiębiorcy, Jakuba Flikiera, l. 30. XX w.; ul. Młynowa 19 |
 |
| Dom żyd. przedsiębiorcy, Jakuba Flikiera, l. 30. XX w.; ul. Młynowa 19 |
 |
| Fabryka włókiennicza, 1930 (wg GEZ), ul. Kijowska 1, i to, co zostało z kamienicy przy Kijowskiej 2 |
"Budynek przy ul. Kijowskiej 1 powstał po 1895 roku jako niewielka
fabryka włókiennicza należąca do rodziny Leszes. W 1900 roku pracowały
tu trzy osoby. W latach międzywojennych Leszesowie zajęli się
prowadzeniem sklepu spożywczego, a pomieszczenia fabryczne wynajmowali
drobnym podwykonawcom. Ciekawostką jest, że od 1944 roku do lat 60.
działała tu szkoła podstawowa nr 9, która przeniosła się później na ul.
Legionową."
poranny.pl
Był pomysł, żeby powstało tu Muzeum Mody, ale jak widać nic z tego nie wyszło.
 |
| Ul. Kijowska 2 |
 |
| Ul. Młynowa 32 i 30 |
 |
| Kamienica, l. 90. XIX w.; ul. Młynowa 30 |
 |
| Ul. Ołowiana |
Tak przy okazji - Ołowianą, obok tego drewniaczka, doszłam do kaplicy prawosławnej św. Marii Magdaleny.
Do 1 poł. XX w. w miejscu
Rynku Siennego znajdował się
cmentarz ewangelicki.
W artykule
"Rynek Sienny odsłania swoją historię" czytamy:
"Cmentarz w tym miejscu założono pod koniec XVIII wieku dla
protestanckich rzemieślników i urzędników, ściągniętych do Białegostoku
przez hetmana Branickiego. Później trafiali nań pruscy urzędnicy, w
końcu - w czasach rozkwitu w Białymstoku
przemysłu włókienniczego - pochodzący głównie z Niemiec rzemieślnicy i
robotnicy. Pochówków przy Siennym zaprzestano zapewne na przełomie XIX i
XX wieku, kiedy społeczność ewangelicka założyła cmentarz przy
Wasilkowskiej. Nagrobki i potężne cmentarne drzewa stały jednak w części
Siennego jeszcze w okresie międzywojennym."
Fakt istnienia w tym miejscu cmentarza ma zostać upamiętniony, nie tylko tablicą. Znalazłam wizualizację projektu z 2017.
Po II wojnie światowej na Rynek wszedł handel, przez jakiś czas był tu też parking.
Na stronie
jewishbialystok.pl znalazłam
zdjęcia z 1928.
 |
| Ul. Młynowa 20A i 20 (nie są chronione!!!) |
 |
| Dom z 1910; ul. Młynowa 18 |
 |
| Ul. Odeska, przy Rynku Siennym |
 |
| Rynek Sienny |
 |
| Rynek Sienny |
I w tym miejscu, a właściwie to już chyba wcześniej, zaczyna się problem z nazewnictwem. Czy to Chanajki czy już Piaski? Gdzie jest granica? Nawet o tym, co do tej pory, były mieszkaniec mówi "Piaski". Ale w wielu miejscach nazywa się ten obszar Chanajkami.
Z artykułu
"Młynowa 2. Tu zaczynała się dawna dzielnica Piaski":
"Z dawnych Chanajek, poza miejscami szczególnej pamięci, przetrwała
tylko (...) mała kamieniczka przy
ul. Liniarskiego 1A (przed 1939 r. przy ul. Kaczej 4). Znacznie więcej
starej zabudowy przetrwało na terenie dzielnicy Piaski. Trudno dziś
wskazać jednoznacznie przebieg granicy między dwiema dzielnicami. Nie
ulega jednak wątpliwości, że zabytkowe domy przy ul. Młynowej, począwszy
od jej zbiegu z ul. Suraską i Piękną, stały niegdyś "na Piaskach"."
W tym samym artykule zawarta jest historia domu przy Młynowej 2.
 |
| Domy żyd., 1896/1897; Młynowa 4 i 2 |
 |
| Dom żyd., 1896/1897; Młynowa 2 |
 |
| Dom żyd., 1896/1897; Młynowa 2 |
 |
| Rynek Sienny: Wodopojka |
"Bożnica w dzielnicy Piaski, znana jako Piaskower Bejt Midrasz, została
postawiona na placu należącym do Mojżesza Nowika (...) Została wzniesiona (...) na miejscu
starszej, drewnianej bóżnicy z 1820 r., rozebranej przed 1890 r. (...) Znajdowała się w niej
także szkoła religijna Talmud Tora. (...)
Budynek, częściowo zdewastowany w czasie okupacji, w latach 1945–1968
pełnił rolę siedziby działających w Białymstoku organizacji żydowskich,
między innymi Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce.
Począwszy od 1968 r., stał opuszczony, (...) a w 1989 r.
spłonął. W trakcie remontu, przeprowadzonego w latach 70. XX w., utracił cechy
synagogi, służąc jako kino, teatr i dom kultury. Odrestaurowany w 1995
r., jest siedzibą różnego rodzaju instytucji, m.in. Fundacji im. L.
Zamenhoffa. Do dziś zachowały się jedynie dwie żeliwne kolumny
podtrzymujące galerię dla kobiet."
sztetl.org.pl
Zachowała się też wnęka po aron ha-kodesz, za recepcją.
 |
| Bożnica Bejt Midrasz (Piaskower), 1891, 1994; Piękna 3 |
Ul. Krakowska była zachodnią granicą Chanajek i jedną z "weselszych" ulic w Białymstoku. Mieściło się na niej najwięcej domów publicznych.
O zabytkowej
kamienicy Ginzburga, która pokazuje inne, bogate, oblicze Chanajek, informacje znalazłam m.in. w
Wikipedii:
"W okresie międzywojennym Chinka Ginzburg, wdowa po Szeftelu, prowadziła w budynku Hotel Metropol,
będący w rzeczywistości największym domem publicznym w Białymstoku.
Funkcjonował on z przerwami, wynikającymi z interwencji policyjnych w
latach 1922-1923. Ponadto w różnych okresach mieściły się tu kawiarnia,
herbaciarnia oraz gabinet ginekologiczny prowadzony przez Karola
Ginzburga, dziedzica budynku i syna Szeftela. Po wojnie kamienicę
przeznaczono na cele mieszkalne."
 |
| Kamienica żyd. kupca Szeftela Ginzburga, przed 1906; Krakowska 1 |
Stare zdjęcia Chanajek i różne ciekawe historie z żydowskiego życia tego miejsca są w linkach. Natomiast wspomnienia dawnego mieszkańca, z późniejszego okresu, zostały zawarte w
filmie.
Bardzo polecam, szczególnie Jewish Białystok!
https://www.jewishbialystok.pl/Chanajki-,5401,4026
https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/b/397-bialystok/99-historia-spolecznosci/137067-historia-spolecznosci
http://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/7,35241,22245943,chanajki-w-koncu-dostana-plan-ochronny.html
https://poranny.pl/kijowska-1-muzeum-mody-moze-odmienic-dawna-fabryke-wlokiennicza/ar/5386286
https://poranny.pl/mlynowa-2-tu-zaczynala-sie-dawna-dzielnica-piaski/ar/4931299
https://poranny.pl/rynek-sienny-w-czasie-okupacji-nazywal-sie-neue-markt/ar/5458924
http://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/1,35241,8337686,Rynek_Sienny_odslania_swoja_historie.html
https://poranny.pl/chanajki-ulica-krakowska-to-serce-bandyckiej-dzielnicy/ar/5515712
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz