Choroszcz

Historia Choroszczy sięga połowy XV w., ale ludzie osiedlali się tu znacznie wcześniej. Był to niegdyś ośrodek kultu pogańskiego, o czym przypomina posąg Światowida na Babiej Górze.
Bardzo szybko, bo już w 1507 wieś otrzymała prawa miejskie z rąk Zygmunta Starego. Pożary w 1683 i 1707 zahamowały rozwój miasta, na czym skorzystał Białystok.

Do Choroszczy dojechałam z Białegostoku autobusem 103 i wysiadłam na końcu, przy cmentarzu. Od niego zaczęłam zwiedzanie.

Cmentarz nie jest może zbytnio zabytkowy, ale trochę starych grobów znaleźć można, najwięcej chyba w okolicy bramy.
Na stronie gloschoroszczy.pl jest kilka ciekawych informacji:

"Na cmentarz wiodła jedna brama wejściowa – tzw. "Sina Brama".  Jej nazwa wzięła się stąd, że wgłębienia w tynku były pomalowane na kolor niebieski (...). Prosto za bramą, alejka dzieliła między sobą dwa cmentarze: po lewej katolicki i po prawej prawosławny. (...)
w drugi dzień Zesłania Ducha Świętego (...) odprawiana jest w (...) kaplicy Msza św. za zmarłych na pamiątkę 50 rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego. Budowę kaplicy dokończono po I wojnie światowej. Wewnątrz oprócz fresków znalazły się nazwiska parafian poległych w Powstaniu 1863 r., w wojnie z Niemcami w latach 1915-1919, w tym na tzw. Francuskim Froncie (członków „Błękitnej Armii” gen. Hallera) , oraz w wojnie 1920 r."

Kaplica pw. Ducha Św., 1924

KAPLICA CMENTARNA

POD WEZWANIEM DUCHA

ŚWIĘTEGO

ZBUDOWANA W 1924 R.

STARANIEM KS. PROBOSZCZA ADAMA

OSTROWSKIEGO

JAKO POMNIK POLEGŁYM ZA OJCZYZNĘ

W POWSTANIU STYCZNIOWYM 1863 r.

ORAZ

PODCZAS PIERWSZEJ WOJNY ŚWIATOWEJ

W LATACH 1914 - 1918

 Grób rodziny Alfreda Moes

"Sina Brama"

TU KRES PODRÓŻY - TU KONIEC BIED

Z cmentarza wyszłam przez "Siną Bramę" i doszłam do ul. Piaskowej. Potem Dominikańską na rynek.
Po drodze był sklep spożywczy, nieźle zaopatrzony.

Kapliczka z figurą św. Jana Nepomucena, XVIII/ XIX w. (figura to kopia); ul. Piaskowa

Dom z 1911

Minęłam rozkopany rynek, nie bardzo wiedząc, jak się do niego zabrać, i poszłam do cerkwi.

Cerkiew pw. MB Opiekuńczej jest drugą w tym miejscu. Pod koniec XV w. właściciel Choroszczy, Aleksander Chodkiewicz, przekazał dobra monastyrowi z Supraśla. Ok. 1506 wzniesiono drewnianą cerkiew i utworzono parafię prawosławną, która w 1609 stała się parafią unicką.
Do cerkwi nie tylko nie dało się wejść, ale nawet zbliżyć, ponieważ każdy krok w stronę bramy - zamkniętej - uruchamiał okoliczne psy :)

Cerkiew pw. MB Opiekuńczej, 1878

Przy kościele pw. św. Jana Chrzciciela i św. Szczepana Męczennika miałam więcej szczęścia - udało mi się wejść do środka.

"Parafia w Choroszczy istniała już w 1459 r., kiedy wójt tykociński Piotr z Gumowa nadawał plebanowi choroskiemu uposażenie w ziemię. (...) w akcie darowizny Choroszczy bazylianom z Supraśla z 1510 r. mamy wzmiankę, że przekazuje im miasteczko wraz z kościołem.
W 1654 r. Mikołaj Stefan Pac, wojewoda trocki, założył w Choroszczy drewniany klasztor dla oo. dominikanów przy kościele zbudowanym przez jego rodziców. Kościół razem z miasteczkiem spłonął w 1683 r., a odbudowany uległ spaleniu po raz drugi w 1707 r.
W 1756 r. Jan Klemens Branicki zbudował murowany kościół i klasztor dla dominikanów. Władze carskie w 1832 r. zlikwidowały klasztor (...).
W 1915 r. (...) kościół został mocno uszkodzony, lecz wkrótce świątynię odremontowano i powiększono przez dobudowanie dwóch bocznych naw. Z nieustalonych przyczyn kościół razem z wyposażeniem spłonął w 1938 r., a (...) w roku 1941 pociski artyleryjskie zniszczyły dach i wieżę. Cofające się wojska niemieckie w 1944 r. wysadziły wieżę, która zniszczyła sklepienie."

                                                                                                                          ciekawepodlasie.pl

Po 1863 w klasztorze mieściła się szkoła rosyjska i parafia prawosławna. Na dziedzińcu klasztornym znajduje się ogród MB .

Kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Szczepana Męczennika, 1756, 1920, 1947

Figura św. Franciszka, 1909, i kaplica (d. kostnica), 1759

Relikwie św. Wita, Aleksandry, Walerii i Wiktorii

Relikwie św. Kandyda

Ul. Mickiewicza szłam dość długo, zanim dotarłam do cmentarza żydowskiego przy ul. Kościuszki.

Dom z 1935; ul. Mickiewicza 25

Po pierwszym, XVII-wiecznym, cmentarzu nie ma już śladu. Znajdował się u zbiegu ul. Mickiewicza i Lipowej.

"Nowy kirkut powstał przy dawnym trakcie handlowym tzw. „letnim” , między Koroną a Litwą (przebiegającym m.in. przez Choroszcz). (...) W tym miejscu grzebano zmarłych od początku XIX wieku do 2. XI. 1942 roku kiedy to ludność żydowska została wywieziona przez Niemców do białostockiego getta. Starsi ludzie nazywali ten cmentarz „żydowskimi mogiłkami”. (...) W okresie międzywojennym w Choroszczy mieszkało wielu wyznawców judaizmu (w 1921 roku było to 450 osób czyli 18,7 % mieszkańców miasta). Ich drewniana bożnica (synagoga) znajdowała się przy ulicy Szkolnej, jednakże po II wojnie światowej została rozebrana przez miejscową ludność."

                                                                                                                     gloschoroszczy.pl

Wróciłam na rynek, zastanawiając się, jak go sfotografować. Otaczają go XIX-wieczne kamienice i piękne drewniaczki.
Wszędzie były wykopy i rowy - rewitalizacja. Pech...

Ul. Branickiego 27

Na koniec zostawiłam to, od czego zazwyczaj zaczyna się zwiedzanie Choroszczy: letnią rezydencję Branickich i zespół Fabryki Sukna i Kortów Moesa.
Weszłam na teren szpitala, potem przeszłam do pałacu i parku.

Kilka słów o historii:

"Rezydencja w Choroszczy zaczęła powstawać w okresie, kiedy w Europie stało się modne posiadanie wiejskich posiadłości położonych w niewielkiej odległości od głównych siedzib magnackich. Około 1757 r. Branicki rozpoczyna budowę pałacyku, położonego na sztucznej wyspie oraz dwóch najpierw niewielkich, a następnie w latach 1760-63 rozbudowanych do trzech kondygnacji pawilonów, gościnnego i kuchennego. Przy bramie wjazdowej powstaje kordegarda i domek zarządcy. Całość zostaje uzupełniona wspaniałym parkiem zaprojektowanym przez działającego w Polsce francuskiego architekta Pierra Ricaud de Tirregalle (...). Podstawą kompozycji parku była oś widokowa, którą wytyczał 400 metrowy kanał na planie krzyża. Sztywna kompozycja zieleni w okolicach pałacu, przechodziła w przestrzeń lasu. Można się śmiało doszukiwać w tym projekcie pomysłu Canale Grande z Wersalu.
Niestety śmierć Hetmana zatrzymała rozwój rezydencji, a gdy zabrakło również Izabeli Branickiej, całość zaczęła popadać w ruinę. Całkowity upadek nastąpił w roku 1840, kiedy to posiadłość dzierżawi Christian August Moes i buduje w tym miejscu fabrykę włókienniczą. Część zabudowy zostaje zburzona, a park zmienia częściowo swój dawny układ. W roku 1915 pałac staje się własnością powstałego na terenie fabryki szpitala. Nie remontowany, popada w ruinę i w latach 30-tych XX wieku zostaje rozebrany. Po II wojnie światowej zapada decyzja o rekonstrukcji dawnej rezydencji (...)"
                                                                                                           
                                                                                                                   ciekawepodlasie.pl

Pałac został zrekonstruowany w XVIII-wiecznej formie. Od 1973 mieści się w nim Muzeum Wnętrz Pałacowych.
Rok ten był przełomowy dla Choroszczy. Miały się tu odbyć tzw. Centralne Dożynki, a pałac miał być rezydencją Edwarda Gierka, więc należało go szybko odbudować. Tak też się stało, natomiast nie zrealizowano wszystkich zaplanowanych prac.

W fabryce Moesa od 1930 działa szpital psychiatryczny. Podczas wojny część pacjentów została wywieziona w głąb Rosji, część rozstrzelali hitlerowcy.
Cały zespół Fabryki Sukna i Kortów Moesa, czyli wieża ciśnień, 12 budynków fabrycznych i brama wjazdowa, wpisany jest do rejestru zabytków.

Zespół Fabryki Sukna i Kortów Moesa

Wieża ciśnień, 2 poł. XIX w.

Letnia rezydencja Branickich, 2 poł. XVIII w., po 1956

Stajnia z magazynem w zespole Fabryki Sukna i Kortów Moesa, 1892

Stajnia z magazynem w zespole Fabryki Sukna i Kortów Moesa, 1892

Stajnia z magazynem w zespole Fabryki Sukna i Kortów Moesa, 1892

Stajnia rzuca na kolana!

Park, 1725-63, 2 poł. XIX w.

Za czasów Christiana Moesa "zasypano część kanałów, wprowadzono nowe gatunki roślin, brzegi kanałów obsadzono świerkami, alejki zarosły dziką roślinnością. Przed głównym wejściem usytuowano klomb z fontanną. Dawny ogród francuski nabrał charakteru parku krajobrazowego. W czasie I wojny światowej pałac wraz z parkiem uległ zniszczeniu."  (ciekawepodlasie.pl)

Niewiele się zachowało z pierwotnego wyglądu parku, ale nadal jest to bardzo przyjemne miejsce na spacer. I spokojne, bez tłumu turystów.

Nie wiedziałam, że na terenie szpitala znajduje się cmentarz. W artykule "Choroszcz. Cmentarz szpitalny zarośnięty. Trudno dojść do mogił" można go obejrzeć. Jest też informacja, że został założony w 1930, a pacjentów chowano tu do końca lat 80. XX w.
Podczas II wojny światowej w szpitalu mieścił się niemiecki obóz jeniecki, więc na cmentarzu spoczywa również ok. 7000 żołnierzy radzieckich.
W mieście mieszkało też wielu ewangelików, zatrudnionych w fabryce Moesa, ale nic się po nich nie zachowało. Cmentarz ewangelicki był ponoć najpiękniejszy, były też 2 kościoły ewangelickie.

W Choroszczy byłam 2 razy i za każdym razem miałam uczucie sielanki i idealnego spokoju. Widać to miejsce tak ma :)



http://choroszcz.pl/strona/16,historia-choroszczy.html
http://www.ciekawepodlasie.pl/info.htm#37/pl/i/kosciol_p.w._sw._jana_chrzciciela_i_sw._szczepana_meczennika_oraz_klasztor_podominikanski
http://gloschoroszczy.pl/krotko-o-cmentarzach-choroszczanskich