Polska Wzdłuż Szosy: Dzielnica Bojary w Białymstoku

Bojary kojarzą się przede wszystkim z drewnianą architekturą, o zachowanie której cały czas toczy się nierówna walka. Głównie z tego powodu tam poszłam. Ale to, oczywiście, nie wszystko - pełna zabytkowych budowli ul. Warszawska prezentuje zupełnie inne oblicze.

Na początek trochę historii ze strony ciekawepodlasie.pl:

"Jedną z najstarszych części Białegostoku, której resztki możemy jeszcze dziś oglądać są Bojary. Nazwa ta wywodzi się od określenia ludności, która od XV wieku osiedlała się na tym terenie.

Bojarowie w Wielkim Księstwie Litewskim byli stanem pośrednim pomiędzy szlachtą a włościanami. (...)

W 1749 roku Jan Klemens Branicki, lokując „Nowe Miasto", włączył w granice Białegostoku część Bojar. Był to pas ziemi, ciągnący się wzdłuż dzisiejszej ulicy Warszawskiej. Kolejne rozszerzenia granic miasta przeprowadzone zostały w latach 1877 i 1897. W ich wyniku całe Bojary - położone pomiędzy ulicami Warszawską, Sienkiewicza, Skorupską i torami kolei poleskiej – włączone zostały w przestrzeń miejską. Dzielnica ta była bezcennym świadectwem historii Białegostoku. (...)

Od połowy lat 70. XX wieku rozpoczęto planowe wyburzanie tej dzielnicy (...)"

Spacer zaczęłam na Starym Rynku, po czym udałam się na najlepiej zachowane i najatrakcyjniejsze - chociaż nie najstarsze - ulice Bojar, tj. na Koszykową, Wiktorii, Poprzeczną, Staszica i Glinianą. Ważna jest tu drewniana zabudowa, więc kilka słów o domach bojarskich. Pod koniec XIX w. dzielone były sienią na 2 oddzielne mieszkania, do których wchodziło się z korytarza. W okresie międzywojennym zaczęto budować domy większe, często piętrowe, dobrze wyposażone (łazienka, prąd).
No i te zdobienia!

Zabytkowa hala targowa, lata 30. XX w.; Stary Rynek

Stary Rynek do 1919 zwany był Świńskim Bazarem, a w hali sprzedawano głównie mięso. Wyróżnia się ona rzadko spotykaną konstrukcją otwartej więźby dachowej. Jest to prawdopodobnie jedyny drewniany budynek w Polsce tego typu, zachowany w stanie niezmienionym.

Piasta 2A

Dom z k. XIX w.; Gliniana 14

Na ul. Glinianej wydobywano przez wieki glinę. Jest to dawne wyrobisko.

Dom z k. XIX w.; Gliniana 14

Dom z l. 20 XX w.; Piasta 21

Ul. Wiktorii przed wojną była wielokulturowa. Mieszkało na niej ok. 50 rodzin katolickich, 19 prawosławnych, 10 ewangelickich i jedna żydowska. Domy, przeważnie parterowe, przeznaczone były dla jednej wielopokoleniowej rodziny.

Dom z 1910; Wiktorii 9

Dom z k. XIX w.; Wiktorii 5

Poprzeczna

Dom, k. XIX w.; Koszykowa 1

Dom z XIX/XX w.; Koszykowa 3

Domy na ul. Koszykowej zwrócone są ku ulicy kalenicą lub szczytem. Jest to chyba najpiękniejsza ulica na Bojarach.
Przed wojną było tu kilka sklepików spożywczych i komisariat policji.

Koszykowa

Dom, 1900; Koszykowa 8

Dom, 2 poł. XIX w.; Koszykowa 12

Dom, k. XIX w.; Koszykowa 14

Dom, ok. 1900; Koszykowa 26

W l. 30. XX w. na Koszykowej 26 mieszkały dość ważne osoby: sędzia okręgowy śledczy i radny białostockiego magistratu.

Ul. Staszica na początku XX w. zamieszkana była głównie przez Polaków, którzy wynajmowali mieszkania urzędnikom. Działały warsztaty ślusarskie, szewskie i sklepy spożywcze. Podczas okupacji odbywały się tu "tajne komplety", na ulicy mieściła się też kancelaria białostockiego sztabu obwodu AK.

Dom, 1906; Staszica 10/Koszykowa

Ul. Warszawska (d. Bojarska) na przełomie XV i XVI w. stanowiła główną drogę wioski Bojary. Był to odcinek między obecnymi ulicami Pałacową i Sienkiewicza.
Pierwsza wzmianka o tej miejscowości pochodzi z 1581. W latach 40. XVIII w. Jan Klemens Branicki przyłączył Bojary do Białegostoku, czyniąc z wiejskiej drogi oś tzw. Nowego Miasta. Wiejski charakter zachowały jednak Bojary aż do rozbiorów - dopiero w zaborze pruskim zaczęły powstawać okazałe gmachy i domy dla urzędników. Dawni mieszkańcy, po wysiedleniu, przenieśli się na Starobojarską, która stała się nowym centrum Bojar.
Dziś Warszawska jest jedną z najbardziej reprezentacyjnych ulic Białegostoku z zachowaną XIX-wieczną architekturą.

Prywatny Wileński Bank Handlowy, 1900; Warszawska/Sienkiewicza 40

Kamienica, 1894-1900; Warszawska 5a

Gimnazjum im. króla Zygmunta Augusta, 1831; Warszawska 8

Dom, przed 1841; Warszawska 30

Pałac fabrykanta Cytrona z oficyną, 1910; Warszawska 37

Na Warszawskiej 37 mieści się obecnie Muzeum Historyczne.

Kościół ewang., ob. kat. pw. św. Wojciecha, 1912; Warszawska 46a

Od powietrza, głodu,

ognia i wojny...

POŻAR

WIEŻY KOŚCIOŁA

15 WRZEŚNIA 2013 R.

Kościół ewang., ob. kat. pw. św. Wojciecha, 1912; Warszawska 46a

Kamienica fabrykanta, Berka Polaka, 4 ćw. XIX w.; Warszawska 50

Na Warszawskiej 50 jeszcze w 2001 można było zobaczyć wspornik lampy z Gwiazdą Dawida. Przetrwał okupację niemiecką (mimo że w kamienicy była siedziba policji i gestapo!), czasy PRL, nie przetrwał renowacji budynku...
Został wmurowany w ścianę jednej z sal wykładowych Archidiecezjalnego Wyższego Seminarium Duchownego przy ul. Warszawskiej 46, czyli już się go raczej nie zobaczy :(

Te 2 budynki poniżej, synagoga i budynek dawnej poczty, leżą już na granicy Bojar, blisko centrum.

Synagoga Bejt Samuel (Szmuela) zbudowana została w stylu mauretańskim, z dala od dzielnicy żydowskiej. Była to synagoga postępowa, uczęszczała do niej żydowska elita Białegostoku.
Została spalona podczas okupacji, a po wojnie przebudowywana, więc niewiele zostało z jej pierwotnego wyglądu. Mieściło się tam kino, klub sportowy, ośrodek szkoleniowy.
Od strony ulicy widać kawałek ściany, ale najwięcej można zobaczyć z tyłu, od podwórka (wystaje kawałek aron ha-kodesz).
Na stronie jewishbialystok.pl znalazłam stare zdjęcie.

Synagoga Szmuela, ok. 1901; ul. Branickiego 3

D. Urząd Pocztowy (ob. Orange); Kościelna/Bulwary I. Sendlerowej

D. Urząd Pocztowy; Kościelna/Bulwary I. Sendlerowej

Bojary były niegdyś bardzo atrakcyjnym miejscem zamieszkania. Począwszy od samych bojarów, poprzez właścicieli fabryk, którzy w XIX w. wznosili tu swoje wille, po elitę okresu międzywojennego. Bywali tu m.in. Józef Piłsudski, Ryszard Kaczorowski. Wszystko zmieniło się po wojnie.
Drewnianą zabudowę Bojar wykańczano w sposób klasyczny, znany również z innych miejsc (np. warszawskie Szopy) - sam zakaz remontów (od lat 60. XX w.) by wystarczył. Do tego doszedł przymusowy kwaterunek - nawet, gdy rodzina się powiększyła, nie można było pozbyć się obcych ludzi.
I w końcu, kompletnie dla mnie niezrozumiały, zły lub obojętny stosunek mieszkańców Białegostoku do tej dzielnicy, a właściwie do drewnianej architektury. Podobnie jest w przypadku Chanajek. A przecież obie te dzielnice są unikalne, z historią, nie spotykane nigdzie indziej!

To jeszcze nie wszystko na temat Bojar. Skupiłam się na drewnianej zabudowie okolic Koszykowej, a nie zobaczyłam np. drewnianych domów czynszowych na Złotej, nie byłam na Starobojarskiej, Słonimskiej i Pałacowej. Zrobię to następnym razem.

A na razie polecam linki, z których korzystałam:

http://www.ciekawepodlasie.pl/info.htm#509/pl/i/bojary_-_pozostalosci_drewnianego_bialegostoku
http://odkryj.bialystok.pl/pl/turystyczne/szlak-bojar/1
http://odkryj.bialystok.pl/pl/turystyczne/szlak-architektury-drewnianej
https://bialystoksubiektywnie.com/blog/2017/11/16/bojary-historia-bialegostoku/

Polska Wzdłuż Szosy

Warmia i Mazury

niedziela, 6 maja 2018

Dzielnica Bojary w Białymstoku

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz