Polska Wzdłuż Szosy: Człuchów

Człuchów znany jest przede wszystkim z zamku, ale jest też bardzo atrakcyjny przyrodniczo. Trzy duże jeziora i Lasek Luizy to genialne tereny spacerowe. A zabytków jest, oczywiście, więcej.

Na przesmyku dwóch jezior, uchodźcy przybyli znad Noteci wystawili prasłowiański gród drewniany, którego ślad pozostał na najwyższym wzgórzu pod miastem. Za czasów książąt gdańskich osada ta należała do kasztelanii szczytnieńskiej, której siedzibą było leżące 20 km na północny zachód od dzisiejszego Człuchowa nieistniejące już Szczytno. W 1312 roku Krzyżacy kupili Człuchów (...) od synów Mikołaja z Ponieca. Wówczas na ośrodki lokalnych władz awansowały między innymi Tuchola, Człuchów i Lębork. (...)

Główną, a długo jedyną murowaną budowlą Człuchowa był zamek. Na podgrodziu powstała zaś nieduża, zamieszkała przez Kaszubów i niemieckich kolonistów, osada przyzamkowa. Dziś uznaje się, że stanowiła ona zalążek miasta. (...)

W czasach I Rzeczypospolitej miasto pełniło rolę ośrodka administracyjnego, w którego zarządzie znalazła się cała południowo-zachodnia część Prus Królewskich. (...)

We wrześniu 1772 r. na mocy porozumień rozbiorowych do miasta wkroczyły wojska pruskie. W ramach nowego podziału administracyjnego Człuchów znalazł się w powiecie chojnickim. (...) Po roku 1818 r. Człuchów ponownie uzyskał status miasta powiatowego. Pod koniec lat 30-tych XIX w. unowocześniono przebiegającą przez miasto szosę Berlin-Królewiec, a w roku 1844 główna ulica uzyskała oświetlenie. Budowa kolei w latach 1877 –1878 stworzyła z Człuchowa ważny węzeł komunikacyjny. (...)

Odrodzenie Polski w 1918 r. zmieniło całkowicie położenie Człuchowa. W odległości kilkunastu kilometrów od miasta powstała granica „przecinająca” dawne kontakty gospodarcze i towarzyskie. Nastąpiła także częściowa wymiana ludności (...)

Pod koniec stycznia 1945 r. w granice powiatu weszły wojska radzieckie, jednak miasto zostało zdobyte dopiero 27 lutego 1945 roku. Zniszczeniu uległo około 60% zabudowy Człuchowa. W ciągu trzech lat z miasta wysiedlono Niemców, a na ich miejsce przybyli osadnicy z sąsiednich regionów i repatrianci ze wschodu. W 1947 r. na terenie powiatu i w samym mieście osiedlono Ukraińców wywiezionych z Bieszczad w ramach akcji „Wisła”.

czluchow.eu

Do Człuchowa przyjechałam busem z Chojnic. Pierwszy budynek, na jaki zwróciłam uwagę wjeżdżając do miasta, okazał się być dawnym browarem.

Browar Rudolfa Leya, XIX w.; al. Wojska Polskiego 14

A tu stare zdjęcia browaru. Jest piękny, dobrze, że odrestaurowany, ale wg mnie kolorystycznie wyglądał kiedyś o niebo lepiej, zwłaszcza te medaliony.

Po drugiej stronie ulicy znajdują się ratusz i 2 dwory.

Ratusz,1908; al. Wojska Polskiego 1

Ratusz: figura Apostoła Jakuba, oficjalnego patrona Człuchowa, 2009

Dwór miejski, 1893, d. siedziba starostwa i Muzeum Regionalnego; al. Wojska Polskiego 3

Dwór murowano-szachulcowy, 1 poł. XIX w., związany ze stacją poczty dyliżansowej; al. Wojska Polskiego 5

Poczta, 1892; al. Wojska Polskiego 2

(...) do roku 1892 w Człuchowie nie było poczty, a jej wybudowanie przez prywatnego inwestora nastąpiło dopiero na prośbę generalnego poczmistrza Niemiec.

czluchow.eu

Z al. Wojska Polskiego skręciłam w ul. Batorego, gdzie znajdują się XIX-wieczne wille. Doszłam do nr 15 i zawróciłam, z braku czasu. Jeśli jeszcze kiedyś będę miała okazję być w Człuchowie, na pewno pójdę dalej.

Willa, k. XIX w.; ul. Batorego 15

Wróciłam do centrum i poszłam w kierunku Rynku.

Dzieje człuchowskiego kościoła sięgają XII wieku. Wtedy, za panowania książąt gdańskich , wzniesiono tu drewniany kościół. (...) W czasach reformacji (...) był pod nadzorem ewangelików, kolejny starosta Bartłomiej Tylicki z pozytywnym skutkiem poczynił starania o jego oddanie katolikom. Przez następnych 46 lat starostwo było w rękach Wejherów. Ostatni z nich- Jakub postanowił drewniany kościół zastąpić okazałą budowlą, którą wybudowano w latach 1644-1647, dobudowując z lewej strony zakrystię, nad którą znajdowała się prywatna kaplica Wejherów, a po prawej stronie kaplicę chrzcielną. Kościół został konsekrowany w 1647 r. W 1713 r. otrzymał wieżę, a w kolejnym zainstalowano na niej pozłacany hełm zwieńczony żelazną, pozłacana kulą i chorągiewką z datą 1714, obok której znajdowała się głowa wołu. Do kuli włożono spisane po polsku dokumenty - rodzaj kroniki dziejów miasta i kościoła (...)

Obiekty zabytkowe znajdujące się w kościele przeszły renowację zakończoną w 2011.

Kościół św. Jakuba, 1644 -1647, 1926-1928

Barokowy ołtarz boczny, ok. 1660

Barokowy ołtarz boczny, ok. 1660 (św. Jakub Apostoł)

Barokowa ambona z postaciami 4-ch ewangelistów

Kasetonowy strop, organy z 1926 i empora

Konfesjonał, XVII w.

Schody prowadzące na emporę

Ciekawa jest ul. Szczecińska. Sporo przy niej ładnych, zabytkowych domów, w tym dawnych szkół.

D. szkoła miejska, 1892; ul. Traugutta/ Szczecińska 8

Ul. Szczecińska 10

D. szkoła średnia przygotowująca do zawodu nauczyciela, tzw. "Preporanda", 1901; ul. Szczecińska 33 (Urząd Gminy)

Cmentarz, 1830; pl. Bohaterów

Ul. Szczecińska/ Kamienna

Z kolei przy pl. Bohaterów znajduje się cmentarz, a niegdyś był również cmentarz ewangelicki.

Pl. Bohaterów

Na Rynku nie zachowało się zbyt wiele zabytkowych kamienic. Na starych zdjęciach można zobaczyć, jaki był piękny...

Kamienica Soldina, pocz. XX w.; ul. Królewska 13/ Rynek 1 (na rogu, przy kościele)

Kamienica należała przed wojną do żydowskiej rodziny, która prowadziła tam swój biznes. Lewin Soldin handlował m.in. firanami, dywanami i konfekcją.

Nazwa kamienicy "Pod Pannami" wywodzi się od 2-ch panien na elewacji. Jedna stoi z owieczką, druga trzyma łopatę i kosz z kwiatami. Po wojnie należała do mieszkańca Warszawy, więc nazywano ją też "Warszawianką".

Kamienica "Pod Pannami", XIX w.

Z Rynku już tylko kilka kroków do zamku. Niestety, wyjazd wypadł mi w poniedziałek i Muzeum Regionalne było nieczynne. Z drugiej strony, miałam więcej czasu na spacer po Lasku Luizy, obiad i zdążyłam jeszcze pochodzić w okolicach dworca.

Zamek krzyżacki, 1400, 1828

W 1786 i ponownie w 1793 r. miały miejsce ostatnie z wielkich pożarów niszczących Człuchów. Opracowano wówczas założenia odbudowy miasta, uwzględniające dawny układ zabudowy oraz wymogi nowoczesności. Na prośbę mieszkańców król zezwolił wówczas na rozbiórkę zamku i wykorzystanie otrzymanych cegieł jako materiału budowlanego. Z zamku pozostała górująca nad miastem wieża i odbudowana później (w latach 20 XIX w.) dawna zamkowa kaplica.

czluchow.eu

D. szkoła specjalna dla dzieci głuchoniemych, 1882; ul. Parkowa

Ul. Dworcową doszłam do "Starej Kaszarni". Bardzo polecam - jedzenie było smaczne, fajny wystrój i otoczenie. Można zejść nad jezioro i posiedzieć na pomoście.

Restauracja "Stara Kaszarnia"; ul. Dworcowa 13

Ul. Kusocińskiego weszłam do Lasku Luizy.

To leśny park miejski, którego początki sięgają 1800. Powstał jako park kurortowy w stylu angielskim, a nazwany został na cześć Luizy, królowej Prus, żony Fryderyka Wilhelma III, która przebywała w Człuchowie w 1807 i zachwyciła się tym terenem. W 1811 nazywany był Wzgórzem Luizy.

Figuruje w rejestrze zabytków.

Park miejski "Lasek Luizy", XIX w.: Kładka Bagienna z punktem widokowym

Zamek krzyżacki, 1400, 1828

Park miejski "Lasek Luizy", XIX w.: "Cmentarz Ewangelicki 1844-1945"

Krążąc w okolicach stacji, znalazłam ten piękny dom. Wydaje mi się, że to osiedle kolejowe.

Dom kolejowy?; ul. Słowackiego 18

Ten sam dom od ul. Felczaka

Na Felczaka jest też kamienica z 1906, ale było za dużo ludzi i czułabym się dziwnie robiąc zdjęcie.

Wypad oceniam jako bardzo udany, przy czym nie zawadziłoby mieć jeszcze ze 2 godziny więcej. Niestety, połączenia kolejowe i autobusowe nie są w tych okolicach zbyt częste.

https://czluchow.eu/zabytki

Muzeum Regionalne

https://czluchow.eu/sites/default/files/pliki/pages/import/kosciol-mini_0.pdf

https://czluchow.eu/historia