Polska Wzdłuż Szosy: Tuchola

Tuchola uznawana jest za stolicę Borów Tucholskich. Miasto zrobiło na mnie ogromne wrażenie wąskimi uliczkami, starą zabudową i średniowiecznymi murami.

(...) osadę Tuchola założyli na początku XIII wieku książęta kaszubscy. (...)

prawdopodobnie pierwszą lokację jeszcze na prawie polskim otrzymała Tuchola już na przełomie XIII i XIV wieku. Jednak znany potwierdzony na piśmie przywilej lokacyjny dla Tucholi wystawiono w Malborku 22 lipca 1346 r. Wielki mistrz Henryk Dusemer nadał miastu przywilej prawa chełmińskiego. Ówczesna Tuchola składała się z dwóch zasadniczych części, tj. miejskiej i zamkowej. (...)

na początku XIV wieku Tuchola stała się siedzibą komtura (...)

5 listopada 1410 roku wojska polskie podeszły pod miasto od południa i zaatakowały gromadzące się w okolicach tucholskiego zamku siły krzyżackie. W wyniku ataku rozbito krzyżackie szeregi uniemożliwiając ich powtórną koncentrację. Nie zdobyto jednak zamku (...)

Szwedzi pięciokrotnie próbowali zdobyć miasto i zamek za każdym razem bezskutecznie. Tylko raz udało się załodze szwedzkiej wejść do miasta lecz zamek pozostał pod kontrolą polską.

borytucholskie.pl

Pogoda tego dnia była wybitnie kiepska. W pierwszej połowie dnia było tylko pochmurno, więc jeszcze dało się chodzić, ale później już mocno lało. I wtedy właśnie zwiedzałam starówkę. Teraz myślę, że miało to swój urok...

Dworzec, ok. 1914

Przyjechałam pociągiem z Chojnic. Bardzo ładne jest wnętrze dworca, który był właśnie odnawiany.

Zwiedzanie zaczęłam od ul. Świeckiej. Znajduje się przy niej sporo reprezentacyjnych budynków, starych kamienic i miejsc pamięci.

Sąd, pocz. XX w. (przebud.); ul. Świecka 28

Poczta, pocz. XX w.; ul. Świecka 25

Dom pośrodku (nr 27) -1910, inicjały "A.S."; ul. Świecka

ul. Świecka 41 i 43

Prokuratura, 1933; ul. Świecka 23

Oddalając się od centrum, przy ul. Świeckiej mija się kolejno: pomnik-mauzoleum Polaków pomordowanych w Rudzkim Moście, głaz na skwerze upamiętniający cmentarz ewangelicki, bardzo ładny i zadbany cmentarz żołnierzy radzieckich, i cmentarz parafialny.

Cmentarz żołnierzy radzieckich

Cmentarz, 2 poł. XIX w.

Na cmentarzu jest jeszcze kaplica grobowa Gierszewskich.

Z tablicy pamiątkowej umieszczonej na budynku na ul. Świeckiej 27 (Miejskie Centrum Lekarskie) dowiedziałam się, że dr Józef Gierszewski (1860-1932) był lekarzem medycyny, stomatologiem, prawnikiem, filomatą pomorskim ps. "Czeczot", działaczem narodowościowym, społecznym i samorządowym, lekarzem powiatowym, komisarycznym burmistrzem i wiceburmistrzem Tucholi w latach II Rzeczypospolitej.

W końcu trafiłam do starego spichlerza, w którym mieści się Muzeum Borów Tucholskich.

Spichlerz, 1890-1910; ul. Podgórna 3

Przed Muzeum znajdował się niegdyś zabytkowy słupek graniczny. Jak się dowiedziałam będzie przeniesiony do Muzeum.

Korzystając z nie najgorszej jeszcze pogody, chodziłam po bardziej oddalonych częściach miasta, żeby zakończyć na Rynku, gdzie można było się schować.

Dom, 1903; ul. Krzywa 21

Rzeźnia i kapliczka przydrożna św. Rozalii, 1899 (rekonstr.); ul. Nowodworskiego/ Krzywa

Św. Rozalia

Patronka od chorób

zakaźnych

Wybudowana w 1899 r.

Zburzona w 1939 r.

Odbudowana w 2001 r.

Kapliczka szpitalna, 1902; ul. Nowodworskiego

To już bliżej centrum.

Pomnik św. Małgorzaty, patronki Tucholi, w miejscu pruskiego pomnika poległych z 1912

Odrestaurowana XIV-wieczna studnia na Rynku

Kapliczka (pomnik) św. Jakuba, 2 poł. XIX w.; ul. Lipowa

NA TYM PLACU ZBUDOWANO

NIEGDYŚ KOŚCIÓŁ, KTÓRY

ZOSTAŁ SPALONY 2? ? 1656

W CZASIE "POTOPU" SZWEDZKIEGO

NA JEGO MIEJSCU

WZNIESIONO POMNIK

WZMIANKOWANY W 1695 R.

ODRESTAUROWANY W 1995 R.

Kapliczka, 1899; ul. Chojnicka/ Młyńska

Kapliczka miała być rozebrana, ale mieszkańcy ją obronili.

Ul. Chojnicka/ Młyńska

Kościół św. Jakuba Apostoła (ewang.), 1838; ul. Chojnicka 28

Świątynia służyła Ewangelikom do roku 1945. Po wojnie została zajęta jako tzw. Mienie opuszczone przez Skarb Państwa wraz z usytuowaną naprzeciw świątyni „pastorówką”. (...)

Budynek kościoła służył jako sala sportowa, a w roku 1968 przekazano go w użytkowanie Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Tucholi, która zaadoptowała obiekt czyniąc ze świątyni – magazyn zbożowy. Dokonano wówczas przez prace remontowe zatarcia cech sakralnych świątyni rozbierając do fundamentów wieżę, zamurowując charakterystyczne neogotyckie łuki okien i instalując w nich kraty oraz demontując balustrady chóru i balkonów. Zamurowano również główne drzwi wejściowe, na ich miejscu umieszczając lej do wsypu zboża, a pod bocznym wejściem zbudowano rampę przeładunkową, zaś całą nawę kościoła podzielono betonowym stropem na dwie kondygnacje. (...)

[W 1994] pierwszy proboszcz nowo powstałej parafii ks. Jan Pałubicki wykupił od Skarbu Państwa budynek dawnego kościoła, by wraz z parafianami w krótkim czasie przywrócić obiektowi cechy sakralne.

parafiajakub.pl

Nie do wiary, jak można było coś takiego zrobić!

W pobliżu kościoła znajdowała się niegdyś synagoga.

Idąc ul. Świecką na Rynek, po lewej stronie mija się kościół Bożego Ciała z 1939.

Rynek

Z tablicy na murku:

Tu, na tym placu stały kościoły pw. św. Bartłomieja Apostoła. Pierwotna średniowieczna świątynia spłonęła w 1781 roku. Wybudowany w 1784 roku kościół został rozebrany przez okupanta jesienią 1939 roku. Od 1995 roku w miejscu głównego ołtarza stoi figura Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej. Figura upamiętnia zburzony w 1939 roku pomnik, który znajdował się przy ul. Głównej.

To właśnie tą figurę ufundował w 1928 wspomniany wcześniej dr Józef Gierszewski.

A dlaczego kościół spłonął?

(...) kres dawnej Tucholi nastąpił 17 maja 1781 r. kiedy to Jan Filip Voigt podpalił zabudowania przykościelne w celu zdobycia zgromadzonych tam kosztowności. Spłonęła wówczas gotycka fara pw. Św. Bartłomieja i większa część zabudowy miasta.

borytucholskie.pl

Plebania, k. XIX w.; pl. Wolności 30

Na ścianie plebanii upamiętniono ks. ppłk Józefa Wryczę.

Pomnik MB Królowej Korony Polskiej (rekonstr.)

Pierwotny układ urbanistyczny – krzyżujące się prostopadle uliczki i duży rynek pośrodku czytelny jest do dnia dzisiejszego. (...)

W wyniku licznych wojen i wielkiego pożaru miasta w 1781 roku średniowieczna i nowożytna zabudowa uległa znacznemu zniszczeniu. Mieszkańcy rozebrali dawne budynki, a materiał rozbiórkowy posłużył do wzniesienia nowych domów. Do dzisiaj zachowały się we fragmentach mury miejskie i zamkowe oraz nieliczne piwnice gotyckie. (...)

Podczas „potopu” znacznym zniszczeniom uległa okolica miasta jak i sam zamek, w którym eksplodował magazyn prochu i amunicji. (...)

borytucholskie.pl