Chojnice

Chojnice to największe miasto Borów Tucholskich, warte odwiedzenia z powodu zabytków, architektury i otaczającej je przyrody. Blisko stąd nad jezioro Charzykowskie, a w pobliskich miejscowościach też jest dużo do zobaczenia.

Na początek trochę historii ze strony miastochojnice.pl:

Historia Chojnic sięga średniowiecza. (...) W źródłach pisanych nazwa Chojnice pojawiła się po raz pierwszy w 1275 r., w dokumencie wystawionym przez księcia pomorskiego Mestwina II.  Na początku XIV w. Krzyżacy opanowali Pomorze Gdańskie i od nich zapewne, przed 1320 rokiem, Chojnice otrzymały prawo miejskie (...)

W 1440 r. Chojnice przystąpiły do Związku Pruskiego, lecz wskutek wewnętrznych konfliktów społecznych kilka lat później Rada Miejska zadeklarowała wierność Zakonowi (...)

18 września 1454 r. pod Chojnicami rozegrała się pierwsza bitwa wojny polsko – krzyżackiej. (...)  28 września 1466 r. (...) wojska polskie zdobyły Chojnice, otwierając drogę do zawarcia II Pokoju Toruńskiego. (...)

Pod opieką Rzeczypospolitej, w łonie Prus Królewskich,  nastąpiły dwa wieki pomyślności w dziejach Chojnic. Były największym miastem w powiecie człuchowskim (...). Stabilność gospodarczą zapewniało dobrze rozwinięte rzemiosło, szczególnie  liczne zakłady produkcji płótna i  sukna, do których półprodukty dostarczali kooperanci z okolicznych miasteczek. Chojnice były też tradycyjnym ośrodkiem handlu zbożem. (...)

Okres pomyślności przerwał najazd Szwedów; w latach 1655 – 60 miasto było kilkakrotnie nawiedzane przez wroga, trawione pożarami.  Dalsze nieszczęścia przyniósł wiek XVIII – grabieże obcych wojsk podczas wojen północnej i  siedmioletniej, nawroty epidemii cholery, wielkie pożary w latach 1733 i 1742 dokonały dzieła upadku. (...)

W wyniku I rozbioru Polski 21 września 1772 r. do Chojnic wkroczyły wojska pruskie. Miasto stało się siedzibą nowo powołanego powiatu chojnickiego. Zlikwidowany jednak został samorząd miejski, a nowe stosunki polityczne doprowadziły do głębokiego regresu społeczno-gospodarczego. Zastój przełamany został dopiero w II połowie XIX w. dzięki wybudowaniu kilku szos oraz linii kolejowej Piła – Tczew (1871 – 73), łączącej nasze miasto z Berlinem, Gdańskiem i Królewcem. 

Najbardziej znanym budynkiem w Chojnicach jest ratusz. Chyba każdy Polak go kojarzy.

Ratusz, 1904, wg projektu berlińskich architektów: uwaga na płaskorzeźby z emblematami dotyczącymi rzemiosła i handlu oraz herb miasta

Mury miejskie powstały w 2 poł. XIV w.

Brama Człuchowska (Kamienna), 1 z 3-ch bram wjazdowych do miasta, XIV w., przebud. XVI i k. XIX w.

Od ok. 1618 do końca XIX w. w Bramie Człuchowskiej mieściło się więzienie dla osób z obywatelstwem miejskim, a do 1940 pełniła funkcję dzwonnicy kościołów protestanckich Św. Ducha i Św. Trójcy.

Obecnie Bramę Człuchowską zajmuje Muzeum Historyczno - Etnograficzne.

Baszta tzw. Dom Szewski, XIV w., l. 70. XX w.; ul. Podmurna 9
Pod k. XIX w. dom mieszkalny lub warsztat rzemieślniczy?

Spichlerz - magazyn, XIX w.; ul. Staroszkolna 14

D. magazyn zbożowy, pocz. XX w.; ul. Staroszkolna 17

Dom Na Murach; ul. Podmurna 7
Od l. 60. XX w. budynek mieszkalny, ob. własność Muzeum

Baszta tzw. Dom Szewski, XIV w., l. 70. XX w.; ul. Podmurna 9
Pod k. XIX w. dom mieszkalny lub warsztat rzemieślniczy?

Baszta Szewska, XIV w., l. 70. XX w.; ul. Podmurna 11

Baszta Kurza Stopa (rekonstr.); ul. Sukienników

Z przystanku na zdjęciu powyżej jeździłam do Charzyków, Swornychgaci i Człuchowa.

Baszta Więzienna, XIV w.; ul. Sukienników

Baszta Wronia, XIV w., l. 70. XX w.; ul. Podmurna 15
Funkcje militarne, od XIX w. więzienie dla osób posiadających miejskie obywatelstwo

W pobliżu rynku znajdują się 2 kościoły. 

Jezuicki kościół pw. Zwiastowania NMP ma przepiękne wnętrze. Nazywany jest "perłą baroku". Za czasów protestanckich freski w kościele zostały zamalowane i odsłonięto je dopiero w 1970.

Kościół pw. Zwiastowania NMP, 1718-1755, 1868, oraz Kolegium, ob. LO im. Filomatów Chojnickich, 1718-1755, 1868; ul. Nowe Miasto 4/5

Rokokowa ambona prawdopodobnie fund. Krzysztofa Nataniela Wolfa, generalnego lekarza wojska polskiego i nadwornego lekarza Czartoryskich (herb Wolfów)

Kościół pw. Ścięcia św. Jana Chrzciciela, 1340-1360, 1733, 1890, 1924; pl. Kościelny 5

Mniej szczęścia miał kościół pw. Ścięcia św. Jana Chrzciciela. Z dawnego wystroju zachowała się tylko płyta nagrobna Jana Doręgowskiego, dziedzica Jarcewa i Doręgowic, zmarłego w 1625.

Na zewnątrz kościoła jeszcze jakiś czas temu można było zobaczyć bardzo ciekawy napis.

Informacje z serwisu Polska Niezwykła:

(...) wydrapany w cegłach ściany bazyliki napis: "Tu Moskal leszy ktor...". (...) pierwotnie głosił ponoć  "Tu Moskal leszy ktory spadł z wieży", ale i szczątkowy jest atrakcją turystyczną. Upamiętnia wydarzenie, jakie miało miejsce w Chojnicach 25 maja 1759 r.

Był to czas wojny siedmioletniej (1756-1763). Wojska Rosji sprzymierzonej wówczas z Francją i Austrią okupowały znaczną część Prus, swobodnie operując także na Pomorzu należącym jeszcze do Rzeczypospolitej. Żołnierze carycy Elżbiety stacjonowali m.in. w Chojnicach. Wspomnianego majowego dnia jeden z nich był na posterunku obserwacyjnym na wieży kościoła farnego.

(...) anonimowy sołdat spadł z dużej wysokości i zabił się. Ktoś miłosierny upamiętnił ofiarę, umieszczając niestaranny ryty napis na zewnętrznej, północnej ścianie świątyni, na lewo od bocznego wejścia.

Jak się dowiedziałam w IT, napis został zniszczony podczas remontu...

Stara plebania, XVIII, 2 poł. XIX w.; pl. Kościelny 6

Niektóre budynki na rynku udało mi się zidentyfikować na fotopolska.eu.

D. hotel "Geccelli", hotel "Kuhn", hotel "Engel", Centrum Mniejszości Niemieckiej, ok. 1870 (ul. Młyńska 2) i  restauracja (Klub Polski), Dom Polski, ok. 1890 (ul. Rynek 6)

Centrum Mniejszości Niemieckiej i Dom Polski obok siebie! Na fotopolska.eu wyczytałam, że wielkiej przyjaźni to tam nie było...

Kamienica szewca Wilhelma Zemke, 1904; ul. Nowe Miasto 1

I jeszcze kilka najciekawszych obiektów, poza rynkiem.

D. magazyn, skład towarów kolonialnych, 2 poł. XIX w., 1908; ul. Młyńska 15

Budynki poszpitalne, 2 poł. XIX i pocz. XX w.; ul. Gdańska

Niestety nie weszłam do kaplicy pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1895 (w zakładzie św. Karola Boromeusza).  

I prawie naprzeciwko moje, największe chyba, odkrycie. Naprawdę trzeba mieć oczy dookoła głowy!

D. niemiecki słup drogowy; ul. Gdańska

Napis "Rahmestrasse" oznacza, że to słup wyznaczający kolejny km na dawnej berlince. Stoi w pobliżu pomnika Chrystusa Króla.

Starostwo Powiatowe, 1892; ul. 31 Stycznia

Kościół klasztorny augustianów, ob. szkoła, 1712-1719, 1819-1826; ul. Grunwaldzka1

D. młyn Juliana Klotza, spichlerz, potem Państwowe Zakłady Zbożowe, ob. Eksperymentarium Chojnice; ul. Piłsudskiego 30B

Wodociągi, 1899; pl. Piastowski 27a

Wodociągowa wieża ciśnień, 1900; ul. Sępoleńska

Pl. Piastowski 21

Ulice, które koniecznie wg mnie należy zobaczyć to Batorego i Strzelecka. Tylko tam widziałam domy połączone bramami. Bardzo charakterystyczna zabudowa i kilka budynków z historią.

D. siedziba Reichsbanku; ul. Batorego 7

D. pensjonat "Friedrich", 1904; ul. Batorego 9

Ul. Strzelecka 11-13

Ul. Strzelecka 13

Figura strzelca Bractwa Kurkowego; Rondo Strzeleckie

Idąc dalej dochodzi się do Lasku Miejskiego, a potem Strzelecką i Szkolną do Jarcewa. Tak zrobiłam - naprawdę piękna trasa, dużo zieleni, pola, stawy, a na końcu świetny folwark i pałac w Jarcewie.

Moja kolejna trasa prowadziła do dworu Igły, na temat którego nie znalazłam absolutnie żadnych informacji. Ani daty, ani zdjęć. W GEZ Chojnic widnieją "Dwór i Park w zespole dworsko-parkowym".

Od rynku szłam ul. Mickiewicza (cmentarza żydowskiego na styku z Zieloną nie znalazłam, podobno został mur), Derdowskiego, Igielską, Igły, i wróciłam Kościerską. Obiad zjadłam w Gościńcu.

Cmentarz żołnierzy napoleońskich (Francuski Dół); ul. Igielska

Żołnierze 

Napoleońscy

oraz

Wychowankowie

Zakładu 

Wychowawczego

SPOCZYWAJ W POKOJU

Po drodze, idąc Igielską, zobaczyłam drogowskaz do Doliny Śmierci. Podczas wojny odbywały się tam masowe egzekucje. Wydarzenia te upamiętnia tablica, ołtarz i krzyż na polance. Bardzo spokojne miejsce. Znalazłam artykuł na ten temat.

Dwór; ul. Igły 1

Przy ul. Kościerskiej znajdują się cmentarze. 

Cmentarz wojenny żołnierzy Armii Radzieckiej powstał w 1946. Co ciekawe, płyty nagrobne są w języku polskim. Oprócz żołnierzy poległych w 1945, znajduje się tu mogiła zbiorowa 11 żołnierzy ekshumowanych w 2000 ze Starego Rynku. Znaleziono ich podczas wykopalisk archeologicznych.

Parę kroków dalej - cmentarz parafialny św. Jana Chrzciciela założony w 1825.

W pobliżu skrzyżowania z ul. Gdańską - Cmentarz Ofiar Zbrodni Hitlerowskich, a naprzeciwko Wzgórze Ewangelickie.

Wzgórze Ewangelickie (d. cmentarz ewangelicki, 1621-1948); ul. Gdańska/ Kościerska

Zachowała się 1 płyta nagrobna z 1890 (po niewidocznej stronie). Znalazłam stare zdjęcia cmentarza.

Gdyby przetrwał, byłby to drugi najstarszy cmentarz ewangelicki w Polsce. Ponad 100 szkieletów przeniesiono na Cmentarz Komunalny (też na Kościerskiej).

Stąd już tylko krok do pięknych budynków koszarowych.

D. Szpital Powiatowy, 1917, w latach międzywojennych siedziba I Batalionu Strzelców (tzw. "białe koszary"), ob. LO; ul. Świętopełka 1

Budynek po d. koszarach 1 Batalionu Strzelców, 1917, ob. Medyczno - Społeczny Zespół Szkół Policealnych; ul. Świętopełka 3

Bardzo ciekawa jest również ul. Angowicka, związana z browarnictwem w Chojnicach.

Budynek 1-go założyciela browaru, M. Brusta, ok. 1886 (obok była lodownia), od 1888 browar, budynki i lodownia należały do Sixów?; ul. Angowicka 7

Dom rodziny Sixów (do 1945), założycieli browaru na tej samej posesji; ul. Angowicka 26

Browar rodziny Sixów, 1879-1945; ul. Angowicka 28A

 I na koniec ul. Dworcowa, przy której znalazłam kilka pięknych i ciekawych budynków.

Kamienica Paula Arndta, mistrza murarskiego, właściciela przedsiębiorstwa budowlanego, 1909; ul. Dworcowa 7-7A

Kamienica  wybudowana z żółtej cegły klinkierowej z elementami czerwonego i zielonego klinkieru jest jedynym takim budynkiem w Chojnicach. (fotopolska.eu)

Z kolei kamienica Otto Fellmera to jedyny budynek, jaki widziałam z napisem "zbudowany" po niemiecku. Jest ogromna!

Kamienica Otto Fellmera, właściciela kilku in. kamienic budowanych pod wynajem,1910; ul. Dworcowa 16

Kamienica Otto Fellmera: "ERBAUT (zbudowany) 1910"

D. hotel „Dworcowy”, ok. 1900; ul. Dworcowa 30

Dworzec, 1871

Spod dworca odjeżdżają autobusy do okolicznych miejscowości, też niektóre autobusy miejskie.

Miasto jest piękne, i pozwiedzać można, i zrobić wypad nad jezioro Charzykowskie. Do tego wielki Park Tysiąclecia w centrum. Bardzo polecam!

Jedyny minus, jaki widzę, to właśnie komunikacja. Autobusy są rzadko, a rozkłady bywają nierzetelne. Nigdy nie byłam pewna, czy pojadę. Częstotliwość kursowania pociągów zależy od kierunku.

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/chojnice-miejskie-mury-obronne/ 

https://www.miastochojnice.pl/historia-chojnic/ 

https://www.miastochojnice.pl/kat/zabytki-chojnic/ 

https://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Wiki_Lubi_Zabytki/pomorskie/powiat_chojnicki 

https://fotopolska.eu/m33829,Chojnice.html 

https://pomorskie.travel/pl/-/kosciol-pw-zwiastowania-najswietszej-maryi-panny-w-chojnicach 

http://www.polskaniezwykla.pl/web/pl ace/search,1,-1,-1,928854,-1,-1,-1.html 

Muzeum Historyczno – Etnograficzne